De interne strijd binnen Forum voor Democratie is nog niet tot een einde gekomen, maar de verliezer is al bekend: Thierry Baudet. Het merendeel van de politici van Forum is afgesplitst of staat op het punt dat te doen. De situatie is ingewikkeld. Zo meldde de Overijsselse fractievoorzitter Johan Almekinders aanvankelijk zijn lidmaatschap op te zeggen, maar hij heeft dat nog niet gedaan en doet nu toch mee aan de interne strijd om het leiderschapsreferendum binnen Forum van tafel te krijgen. Logisch: als dat referendum er komt, krijgt Baudet vrijwel zeker de controle over de partij en over het geld.
Sommige FvD-politici splitsten zich vorig jaar al af. Daar kwam de afgelopen weken een hele berg spijtoptanten bij en velen staan op de drempel om hetzelfde te doen. Zo zeggen de fractie in het Europees Parlement en Statenleden uit Zuid-Holland en Friesland niet verder te willen als Baudet de baas blijft. Daarmee is duidelijk dat de meeste politici afstand nemen van Baudet en zelfstandig verder gaan. Het lijkt logisch een nieuwe partij te bouwen uit de restanten van FvD, maar dat blijkt nog een hele uitdaging.
Laten we de bloedgroepen eens bekijken. Het zijn er drie: Ottianen, Nanninga-volgers en boreale broeders. Is er een nieuwe partij tussen VVD en PVV van te brouwen?
De Ottianen – Bij de groep rond Henk Otten is er niets veranderd. Zij splitsten allemaal in 2019 af. Otten vertrok als eerste en nam toen enkele vertrouwelingen mee: senator en oud-persvoorlichter Jeroen de Vries, oud-medewerker van het partijkantoor én Statenlid Robert Baljeu en Dorien Rookmaker, die inmiddels Europarlementariër is. Er kwamen nog Statenleden uit Zuid-Holland en Flevoland bij. De club rond Otten werd vooral bekend van een mislukte vrijage met Henk Krol. Het werd er niet overzichtelijker op: Groep Otten (GO) werd Partij voor de Toekomst en heet nu toch weer GO.
Otten zei deze week tegen Jaïr Ferwerda niet triomfantelijk te zijn, maar daar heeft hij alle reden toe. Alles wat hij in april 2019 voorspelde is uitgekomen. Qua geloofwaardigheid zit het wat dat betreft wel goed: ze waren bij GO al vroeg wakker. De koers van Otten was altijd al veel gematigder, wel rechts van de VVD en migratie-kritisch, maar extremistisch kun je hem echt niet noemen. Dat komt goed uit, want juist dat extremisme doet FvD electoraal de das om en maakt dat FvD-politici massaal wegvluchten. Otten heeft nog een voordeel: hij heeft een partijorganisatie die groei kan incorporeren.
GO bood FvD’ers enige tijd een alternatief onderdak. Otten wordt naar eigen zeggen nu de hele dag door afsplitsers opgebeld. Eigenlijk moeten die allemaal door het stof: Otten had anderhalf jaar geleden gelijk maar kreeg dat niet, en kreeg een enorme berg ongefundeerde beschuldigingen over financiële malversaties te verduren. Andere FvD’ers stonden erbij en keken ernaar en stelden nooit kritische vragen. Collectieve excuses van alle afsplitsers zouden niet misstaan, maar vooralsnog blijft het stil. Iedere leek kan zien dat deze geschiedenis rond zal blijven spoken, welke samenwerking er ook komt.
De kans dat FvD’ers massaal naar Otten overstappen is ook om een andere reden klein. Otten was als partijbestuurder impopulair door zijn harde stijl en botte optreden. Het leverde bij veel FvD’ers weinig vriendschappelijke gevoelens op. Afsplitsers hebben na hun vertrek bij Baudet hun vrijheid terug en de vraag is of ze die weer willen opgeven. Ook is de vraag of GO überhaupt in staat is zetels te halen. Een aantrekkelijke leider ontbreekt, de reden waarom Otten het ooit met Krol probeerde. We weten hoe die fusie afliep.
De Nanninga-volgers – De tweede groep afsplitsers is de afgelopen weken ontstaan. Het begon met een boos twitterende Annabel Nanninga die het optreden van Baudet inzake JFVD te slap vond. Haar Amsterdamse fractie splitste zich af, net als Utrecht en grote delen van de Senaatsfractie, Flevoland, Overijssel, Drenthe en Noord-Holland. Een groot aantal FvD’ers kan hier in potentie nog bijkomen, met name Friesland, Zuid-Holland en het Europees Parlement. We zien hier al direct het verschil met GO: er is geen organisatie die deze fracties bindt. Die was er in de Forum-tijd ook al nauwelijks.
GO bevat mensen die tot begin 2019 de kern van FvD vormden. Dat geldt niet voor de veel grotere groep Nanninga-volgers: zij waren altijd al een soort ‘buitenring’. Dat geldt zelfs voor Nanninga, die wel een belangrijk gezicht was, maar geen grote interne rol had. Al deze afsplitsers zijn uitgekozen op hun relatief volgzame profiel, zodat ze zich netjes aan de partijlijn zouden houden. Die lijn werd immers van bovenaf opgelegd door Baudet en Otten. Nu deze mensen zelfstandig verder moeten is de vraag of ze zelf over voldoende initiatief en leiderschap beschikken. Ze wachten vooral af. Nanninga is wat dat betreft een uitzondering.
De Nanninga-volgers hebben geen organisatie, geen leider en geen bindende filosofie, behalve een gezamenlijke afkeer van Baudet. Die delen ze met GO. Het meest logisch is dat er een leider opstaat die richting gaat geven, maar de meeste afsplitsers – vooral Statenleden – komen hier op voorhand niet voor in aanmerking vanwege hun gebrek aan bekendheid. Dan resteren al snel twee oude namen waar iedereen naar kijkt: Nanninga en Eerdmans, maar Nanninga lijkt niet te willen en Eerdmans heeft momenteel helemaal geen functie binnen de restanten van FvD.
Hier komt de vraag op wat het nut van samenwerking überhaupt is. Voor de Tweede Kamerverkiezingen lijkt er behoefte aan een gematigde versie van Forum zoals in maart 2019, ergens tussen VVD en PVV. Daar kunnen de Nanninga-afsplitsers net als GO wel in voorzien, maar voor het organiseren van zo’n lijst lijken veel provinciale fracties op voorhand irrelevant, omdat het bij de Tweede Kamer gaat om het binnenhalen van budget en het opbouwen van mediaprofiel. Daar zijn de Amsterdamse raadsfractie en de Statenfractie van Drenthe niet voor nodig. Die fracties zijn hooguit nuttig om kandidaten uit te rekruteren.
De grote vraag is of iemand het initiatief gaat nemen. In de provincie heeft men bij een nieuwe partij weinig te winnen, wel geloofwaardigheid te verliezen. Men kan bovendien na succesvolle Tweede Kamerverkiezingen altijd nog bij de nieuwe partij aansluiten met het oog op de Provinciale verkiezingen van 2023. Men kan rustig afwachten.
De Boreale broeders – De laatste bloedgroep is bij Forum gebleven. We hoorden deze week Baudet tegen De Telegraaf zeggen dat er nog heel veel kandidaten zijn. Daar heeft hij gelijk in: het maakt hem niet zoveel uit wie er kandidaat zijn, er worden sowieso weinig zetels meer gehaald en er zullen zeker duizenden leden blijven waaruit kan worden gerekruteerd. Zelfs als FvD het van zittende politici moet hebben zijn er voldoende mensen: vier mannen in Groningen en een handjevol sympathisanten in andere provincies die zich duidelijk achter Baudet hebben geschaard. Hun belangrijkste kenmerk is wederom dat ze allemaal onbekend zijn bij het grote publiek.
De tendens is dat de groep boreale broeders krimpt. Met name de Statenfracties van Gelderland, Noord-Brabant en Limburg hebben zich nog maar nauwelijks uitgesproken, maar in de laatste twee fracties is zeker verdeeldheid over de toekomst. Hier hebben vooral de mensen die zich niet hebben uitgesproken een probleem: ze kunnen hun beslissing weg te lopen niet eindeloos uitstellen. Ze worden dan voor iedereen ongeloofwaardig. Om verder te kunnen in Forum of een andere partij, moet duidelijk worden waar ze staan. Anders staan ze sowieso aan de kant.
Hoe nu verder? – Kunnen rechtse kiezers die de VVD te links vinden en de PVV te extreem in maart 2021 stemmen op een alternatieve partij die zich tussen deze twee bevindt? Baudet is voor deze kiezers geen alternatief meer. We zien Otten nu denken dat hij deze plek kan gaan pakken, maar hij heeft geen ‘posterboy’ zoals Baudet dat voorheen was. Nanninga zou dat voor haar bloedgroep wellicht wel kunnen zijn maar zij maakt geen aanstalten om deze rol op zich te nemen. Joost Eerdmans lijkt wel een optie, maar levert bij velen direct gefronste wenkbrauwen op. Otten herhaalt het graag: waar Eerdmans komt, is het einde nabij.
Maar ja, wie moet het dan wel doen? Lessen uit het verleden wijzen hier de weg. Partijen die te weinig tijd hebben om tot ontwikkeling te komen mislukken vrijwel altijd. Wie heeft het nog over partijen als DPK van Hero Brinkman, GeenPeil met Jan Dijkgraaf en EénNL van – daar is hij weer – Joost Eerdmans? Het waren allemaal doodgeboren kindjes omdat ze op het laatste moment in elkaar waren gerommeld, omdat de verkiezingen nu eenmaal naderden en er geen tijd meer was om de strategie, inkomsten, standpunten en kandidaten goed te doordenken. De mislukking was al duidelijk bij de start.
Het heeft er alle schijn van dat dit zich gaat herhalen als er vanuit de afsplitsers een nieuwe partij ontstaat. De meesten zullen zich er waarschijnlijk niet aan wagen. Ze hebben groot gelijk: het blijft wachten op een nieuwe partij die kiezers tussen VVD en PVV kan aantrekken. Die partij staat vrijwel zeker niet klaar in maart 2021 en als er wel zo’n partij is, zal die niet uit de restanten van Forum komen.
