Het is misgegaan in de Schilderswijk. De bekende multiculturele wijk in Den Haag is een plek waar nog maar weinig mensen willen wonen. Hoe is dat zo gekomen, vraagt Maaike van Charante zich af. Ze groeide zelf op in de Schilderswijk en is de laatste jaren actief als opiniemaker, met name bij Opiniez. Ze heeft een boek geschreven over de wijk waar ze werd geboren: Het verdriet van de Schilderswijk. Jammer dat het boek een lang uitgevallen opiniestuk is en geen echte journalistiek.
Op de achterflap van dit boek lezen we dat er veel over de Schilderswijk wordt geschreven, maar dat er nauwelijks aandacht is voor het standpunt van de inwoners zelf. Interessant, want dit perspectief horen we inderdaad nooit: hoe men in de Schilderswijk leefde, wat men daar meemaakte en waarom men er vertrok. Maar ondanks deze aankondiging zegt dit boek eigenlijk niets over het perspectief van de inwoners. Van Charante komt met haar mening en doet alsof iedereen hetzelfde vindt als zij.
Van Charante schrijft dat veel oorspronkelijke bewoners verdriet hebben om hun oude wijk en er niet vrijwillig zijn vertrokken. Ze wil weten hoe het allemaal zo heeft kunnen lopen: waarom werd de wijk langzaam maar zeker steeds meer het domein van migranten? Ze dook de archieven in en las over oude raadsvergaderingen. Ze wilde weten: hoe is het mogelijk dat de oorspronkelijke bevolking van de Schilderswijk ‘langzaam naar zeker vervangen werd’?
De term ‘vervangen’ staat al op de tweede pagina van dit boek en daarmee is de toon gezet. Hier refereert Van Charante aan het in radicaal rechtse kringen populaire idee van ‘omvolking’ of ‘the great replacement’: de gedachte dat de politiek bezig is de oorspronkelijke bevolking te vervangen door migranten. Ze zet in het boek uitgebreid uiteen waarom ze vindt dat we bij de Schilderswijk ook echt van ‘omvolking’ zouden moeten spreken, al is deze term volgens wetenschappers besmet door het nazisme.
Hoe je het ook noemt: hier ligt een verhaal. De Schilderswijk was een overvolle wijk met slechte huizen. Er was in de jaren zestig woningnood, dus zelfs ‘de ergste krotten’ werden bewoond. De gemeente maakte plannen voor een sanering, maar die vielen steeds in het water. Omdat de gemeente allerlei ideeën en visies had, deed men lange tijd niets om de leefomstandigheden te verbeteren. In plaats daarvan kwamen er vooral meer sociaal zwakke gezinnen wonen. Naar de oorspronkelijke inwoners keek niemand om.
Langzaam kwamen er ook meer migranten naar de Schilderswijk. Als de oorspronkelijke bewoners daar kritiek op hadden werd dat door bestuurders afgedaan als racisme. In werkelijkheid werden veel migranten uitgebuit door pandjesbazen en woonden ze bovenop elkaar. Ze konden vaak niet in andere wijken wonen, kwamen daarom in de Schilderswijk terecht en bleven daar. Witte wijken deden er alles aan om allochtonen niet te hoeven verwelkomen en zo had men feitelijk geen keus.
Van Charante laat met haar boek de perversie van de meningenjournalistiek zien. De auteur is persoonlijk betrokken bij het onderwerp en heeft er een stevige mening over. Hier wordt de logica van waarheidsvinding omgedraaid: Van Charante weet vooraf al hoe het zit, namelijk dat de Schilderswijk ‘omgevolkt’ is en vertelt een verhaal wat dat moet onderbouwen. Maar zelfs dat lukt niet, want de vraag blijft hoe dit precies ging, of er mensen zijn die dit echt zo gewild hebben en waarom je een term zou gebruiken met een nazistisch luchtje.
Als je je echt druk maakt over de teloorgang van de Schilderswijk had je gedaan wat Van Charante op haar eigen achterflap belooft: dan ga je met alle mensen praten die een rol speelden in dit verhaal. Dat zijn de mensen met de mening van haarzelf, die zich wellicht in de steek gelaten voelen. Maar het zijn ook de migranten die in de Schilderswijk kwamen wonen, de pandjesbazen van weleer, de mensen die bleven en de bestuurders die achteraf misschien ook niet zo blij zijn met hoe het allemaal is afgelopen.
Dat zou een rijk verhaal opleveren waar iedereen iets van kan leren. Het zou laten zien dat de stelling over ‘omvolking’ alleen de mening van mensen op de radicaal rechtse flank is. De rest van de wereld heeft vrijwel zeker genuanceerdere ideeën. Van Charante komt echter niet verder dan roepen dat de politiek niet deugt, wat zelfs op basis van de door haarzelf aangehaalde raadsvergaderingen niet klopt: er waren wel degelijk raadsleden die zich om de Schilderswijk bekommerden, maar ze kregen geen poot aan de grond.
Waarom niet? Hoe kijkt men daar nu op terug? Had het anders gekund? Iedereen die gevlucht is uit de Schilderswijk verdient zo’n onderzoek.
Lees ook van Chris Aalberts:
