Bij de ledenvergadering van JA21 staat een jongen op. Hij wil weten hoe het gaat met de samenwerking in het Europees Parlement. In Brussel maakt de partij deel uit van de zogeheten ECR-fractie. Deze werd jaren geleden opgericht door de Britse Conservatieven en had toen een weliswaar eurosceptisch, maar toch ook respectabel imago. Nu zijn de Britten weg en wordt ECR gedomineerd door het Poolse PiS, een partij die in eigen land de rechtsstaat afbreekt en minderheden het leven zuur maakt.
In diezelfde ECR-fractie zitten ook het post-fascistische Fratelli d’Italia, de Franco-aanbidders van het Spaanse Vox, de Bulgaarse PVV en de uiterst rechtse Zweden Democraten. Met recht kun je je afvragen wat een ‘nette, constructieve en fatsoenlijke partij’ in zo’n samenwerking doet. Het beste antwoord is: JA21 is op zoek naar partners die netjes en eurosceptisch zijn, maar die bestaan niet. Daarom zit men in een fractie die wel eurosceptisch is, maar verre van netjes, constructief en al die andere PR-meuk.
Het is zelfs nog een beetje erger. JA21 werkt niet alleen in het Europees Parlement samen met extreem- en radicaal rechts, ook daarbuiten houdt de partij geen afstand tot extremisme. Europarlementariër Rob Roos was afgelopen week voor de derde keer in een half jaar tijd op een conferentie met de meest ellendige partijen. Eerder praatte hij in Madrid en Warschau al over samenwerking met Marine Le Pen en Victor Orban. Niet echt het nette gezelschap waar JA21 graag mee wordt geassocieerd.
Afgelopen week was Roos in Boedapest om aan te schuiven bij een sessie met politici waar vroeger alleen de PVV mee wilde samenwerken, zoals het Italiaanse Lega en de Oostenrijkse FPÖ. Roos ging tevens op de foto met een Amerikaan die abortus wil afschaffen omdat zo’n verbod werkt tegen omvolking. U weet wel: die nazistische complottheorie die in rechts-extreme kringen populair is. Is Roos nou een voorbeeld van een nette politicus die een alternatief wil zijn voor de VVD?
Roos denkt kennelijk dat de vraag van de jongen op de ledenvergadering mijn schuld is. Hij meldt dat ‘wat Chris Aalberts schrijft niet de waarheid is’. Vervolgens suggereert hij samen te werken met gewone conservatieven. Dat is een aperte leugen en heel Brussel weet dat. Is dit een manier voor Roos om zijn eigen extremisme te verdoezelen of is hij te incompetent om te zien dat nette conservatieven niet eens dood in de buurt van Vlaams Belang, Vox en Orban gevonden willen worden?
Bij deze eerste fysieke ledenvergadering van JA21 krijgen journalisten geen toegang, al lukt het om na wat zoekwerk toegang te krijgen tot de stream. Deze geslotenheid doet denken aan hoe Forum jaren geleden in de RAI opereerde: ook daar moesten journalisten buiten blijven. Dat geldt ook voor de conferentie waar Roos afgelopen week zijn rechts-extreme collega’s ontmoette. Het zegt allemaal iets over hoe politici als Roos zijn gesocialiseerd: binnen FvD. Ze zien het probleem niet.
Zo ontstaat een patroon. De extremistische appjes van FvD-jongeren waren de reden dat Forum-politici wegliepen, maar behalve ‘afstand nemen’ veranderde er weinig. Het levert inmiddels de pregnante vraag op waar JA21 voor staat. Het standaardantwoord is: tussen de VVD aan de linkerkant en PVV en Forum aan de rechterkant. Dat antwoord maskeert waar voor JA21 de morele grenzen liggen. Je hoeft maar even naar Rob Roos te kijken en je weet hoe vaag die zijn.
Joost Eerdmans houdt deze middag een speech. Deze levert geen eenduidig beeld op van de positie van JA21. We horen Eerdmans klagen over alle thema’s waar het bij FvD ook al over ging, van migratie tot Europa, klimaat en stikstof, maar een consistente lijn is er niet of nauwelijks uit te destilleren. Het is rechtser dan de VVD, maar wat is het verschil met Forum? JA21 probeert weg te blijven bij complotten en antisemitische appjes, maar daar houdt de duidelijkheid over het onderscheid wel mee op.
We leren langzaam hoe de politici van JA21 zijn gesocialiseerd. De partij presenteert deze middag een strategie. Er wordt meerdere keren gerefereerd aan FvD in maart 2019, alsof JA21 daar de reïncarnatie van is, maar dan zonder Baudet. Er wordt gerefereerd aan de electorale prestaties van Forum, van welke partijen de FvD-kiezers destijds kwamen, hoeveel zetels Forum haalde en het feit dat FvD toen niet meer te negeren was. Het maakt steeds weer de vraag pregnant wat het exacte verschil is.
De overeenkomsten zijn in ieder geval groot. Er komen nieuwe statuten, maar die zijn niet zo democratisch als JA21 ruim een jaar geleden voorspiegelde. We horen leden klagen dat ze de oude en nieuwe statuten niet goed met elkaar konden vergelijken en er dus niet of nauwelijks een geïnformeerd oordeel over kunnen vellen. Het weerhoudt JA21 er niet van er toch over te stemmen. Hier neemt men partijdemocratie niet serieus, net als in de partij waar de meeste aanwezigen zijn begonnen.
Er wordt een grote hoeveelheid informatie gedeeld: tijdlijnen, kiezersonderzoeken en stappenplannen. Het moet allemaal laten zien dat JA21 de zaken op orde heeft, alles heel goed heeft doordacht, slimme planningen kan maken, heel serieus is en langzaam maar gestaag de organisatie uitbouwt. Het toont een ander aspect van de socialisatie van al deze mensen: bij FvD hoefden ze zich hier nooit mee bezig te houden, want alles werd voor ze geregeld door Henk Otten.
Zo zitten de politici van JA21 in een ingewikkelde situatie: ze zijn weg bij Forum want daar was te veel extremisme, maar ze hebben nooit bedacht waar de essentiële scheidslijnen tussen hen en Baudet lopen. Forum blijft in veel opzichten hun enige referentiekader en dus gaan ze eigenlijk door alsof ze nooit weg zijn gegaan, alleen zitten ze nu in een partij met een andere naam, een ander logo en zonder Baudet. Ze praten graag over de organisatie, want die is nieuw voor ze.
Baudets extremisme maakt het moeilijk zijn optredens van maart 2019 – de tijd waar JA21 kennelijk naar terugverlangt – objectief te evalueren. We zijn bijna vergeten waarom hij toen zo’n succes was. Dat is niet moeilijk: er waren populaire standpunten, maar Baudet was ook een goede spreker, entertainer en inspirator. Als hij op een podium stond gebeurde er iets in de zaal, kwam er energie los en spraken mensen daar dagen later nog over. Het maakte de tegenstanders meer dan ongerust.
JA21 ontbeert dat gevoel. Eerdmans houdt een speech waarin elke bezieling ontbreekt. Een man in het publiek roept enthousiast dat Eerdmans de ideale leider is, maar uit de reacties merk je dat ook leden dat anders ervaren. Eerdmans is er bij gebrek aan beter. JA21 heeft standpunten waar een publiek voor bestaat, maar dat is ook meteen het enige wat de partij aantrekkelijk maakt. Verder is dit een partij zonder inspiratie, zonder visie en zonder leider. Het omgekeerde maakte Forum zo populair.
Het probleem is dan ook simpel: of de JA21-politici het nou goed bedoelen of niet, ze kunnen het FvD-gevoel van toen niet terughalen. Ze zitten in een partij zonder bezielend verband en blijken niet in staat daar verandering in te brengen. En dus is de partijtop dolblij dat de peilingen goed zijn, want dan lijkt het toch nog wat. Als je beter kijkt, zie je slechts een slappe Forum-imitatie die vooral een succes is omdat een inspirerender alternatief ontbreekt.
Lees ook van Chris Aalberts:
