Binnenkort gaan de Italianen stemmen voor de nationale verkiezingen en krijgt het land zijn 70e regering sinds de oprichting van de republiek in 1946.
Recente peilingen wijzen op een belangrijke overwinning voor de rechtse coalitie met de partij van Giorgia Meloni, Fratelli d’Italia (‘Broeders van Italië’), aan het roer. Deze resultaten zouden de eerste vrouwelijke premier van het land kunnen betekenen, maar er blijven vragen over hoe rechts zij zal regeren, hoe lang de steun zal duren en hoe zij zal reageren op Europese en internationale druk.
Italië is berucht om zijn politieke fragmentatie en regeringsinstabiliteit. Het kost vaak moeite om een jaar lang hetzelfde kabinet aan de macht te houden.
Slimme politieke manoeuvres hebben de afgelopen decennia geleid tot de opkomst en val van vele coalities en technocratische regeringen, waaronder de recente regering van nationale eenheid van Mario Draghi, het voormalige hoofd van de Europese Centrale Bank, die in juli 2022 uiteenviel.
Deze verkiezing is belangrijk omdat het de eerste is sinds 2018, toen de anti-establishment Movimento Cinque Stelle (‘Vijfsterrenbeweging’) en Lega de meeste zetels wonnen in een parlementsverkiezing en een regeringscompromis sloten met de niet-politiek georiënteerde leider Giuseppe Conte, die tot januari 2021 in functie was.
Draghi werd vervolgens door president Sergio Mattarella tot premier benoemd, met steun van alle grote partijen – behalve de Broeders van Italië – om de regering te stabiliseren tijdens de herstelwerkzaamheden na de COVID-19-pandemie, onder meer door toezicht te houden op de cruciale financiële steun van de Europese Unie aan Italië.
Ook deze campagne lijkt Meloni te winnen, want haar steun is gegroeid van vier procent in 2018 naar 25 procent nu. Samen met haar rechtse coalitiepartners Matteo Salvini (Lega) en Silvio Berlusconi (Forza Italia) naderen zij de 50 procent en zullen zij naar verwachting potentieel grote meerderheden behalen in zowel de Italiaanse Kamer van Afgevaardigden als de Senaat.
De centrum-linkse coalitie van de Democratische Partij en andere kleine partijen, met minder dan 30 procent steun, heeft ervoor gekozen niet samen te werken met de Vijfsterrenbeweging en riskeert voor jaren naar de oppositiebanken te worden verbannen.
Meloni zit al een tijdje in de politiek, toen ze als jongere toetrad tot de neofascistische partij uit het post-Mussolini-tijdperk, de Italiaanse Sociale Beweging (MSI).
In 2008 werd ze op 31-jarige leeftijd de jongste Italiaanse minister ooit en beheerde ze de portefeuille Jeugd en Sport in de regering-Berlusconi. In 2012 richtte ze Fratelli d’Italia op, en sindsdien heeft ze de partij laten groeien door de vroegere retoriek en populistische beleidsstandpunten van zowel de MSI als Berlusconi’s voormalige rechtse partner, de Nationale Alliantie, op te roepen.
Meloni is vol vertrouwen door de recente opiniepeilingen en straalt in de laatste fase van de campagne een houding uit dat ze klaar is om te regeren.
Haar partij heeft de traditioneel rechtse partijen Forza Italia en zelfs de Lega voorbijgestreefd.
Degene met de meeste stemmen in de coalitie wordt doorgaans premier in Italië, en Meloni weet dat. Ze heeft geprobeerd de bezorgdheid over sommige van haar radicale voorstellen en anti-Europese retoriek weg te nemen door te beweren dat ze voor alle Italianen zal regeren en de EU- en NAVO-bondgenootschappen zal steunen, maar met een andere toon dan vorige regeringen.
Net als haar populistische voorgangers in heel Europa heeft Meloni zich gericht op de stijgende kosten van levensonderhoud, demografische crises, pandemische vermoeidheid, migratie en economische malaise met typische beloften over het teruggeven van macht aan het volk in plaats van aan de elite, het beveiligen van de grens en het herstel van de economie door verlaging van belastingen en regelgeving.
De beloften omvatten heronderhandelingen over Italië’s massale EU-herstelplan COVID-19, wijziging van de grondwet om de Italiaanse president door middel van een volksstemming te kiezen, instelling van een zeeblokkade tegen migranten uit Libië en minder moslims.
Dit alles is gebaseerd op de terugkeer van de culturele waarden van het “traditionele” Italiaanse gezin, wat zou kunnen beteken dat de klok wordt teruggedraaid wat betreft LGBTQ+ rechten en zelfs een belofte om Peppa Pig-afleveringen te verbieden vanwege het gebruik van koppels van hetzelfde geslacht in de geanimeerde kindershow.
Terwijl ze dit beleid voortzet en bondgenoten als Marie Le Pen uit Frankrijk en Viktor Orban uit Hongarije in de armen sluit, maken waarnemers zich zorgen over de rechtse koers van Italië.
Maar of haar belangrijkste coalitiepartners Salvini en Berlusconi – twee machtige mannen met hun eigen grote aanhang – Meloni jarenlang als premier zullen steunen, is de vraag. Hoewel de partijen een aantal libertaire economische standpunten en traditionele culturele opvattingen delen, zijn hun verschillen aanzienlijk.
De Lega onder Salvini heeft jarenlang geprobeerd haar aantrekkingskracht op de rest van Italië te vergroten en haar noordelijke, separatistische naam (ze heette vroeger Lega Nord) af te schudden door zich te richten op migranten en de EU als zondebokken voor de problemen van Italië.
Maar het lijkt erop dat Meloni een flink aantal rechtse en ontgoochelde kiezers die in 2018 tijdelijk de kant van de Vijfsterren en de Lega kozen, heeft weggekaapt met haar vergelijkbare maar krachtigere populistische beloften.
Berlusconi werd in 2011 tijdens de staatsschuldcrisis onder druk gezet om af te treden ten gunste van technocraat Mario Monti en werd veroordeeld voor een aantal aanklachten in verband met prostitutie en belastingfraude.
Hij vervulde een taakstraf en werd verbannen uit het parlement, maar dit verbod werd in 2018 door een rechter opgeheven.
Hij zou wel eens de koning van de coalitie kunnen worden. Als een meer verantwoordelijke, pro-EU staatsman en centrist dan zijn partners, zou hij een grote stem kunnen hebben in de richting van het bestuur en het beleid als de verkiezingsuitslag krap is, en zou hij kunnen dreigen zijn steun op elk moment in te trekken.
Dit zou kunnen betekenen dat Meloni’s bestuursstijl en hard-rechtse beloften door haar centristische partner worden gematigd.
Misschien nog belangrijker is dat de EU en de internationale gemeenschap een matigende invloed uitoefenen. Italië is een belangrijk lid van de NAVO en de EU.
De regering met haar hoge schuldenlast is ook afhankelijk van herstelfondsen en financiële markten van de EU, dus radicale begrotingsmaatregelen of flagrante schendingen van de mensenrechten op het gebied van migratie zullen waarschijnlijk worden tegengegaan door internationale en EU-druk.
De tijd zal leren hoe ver naar rechts Italië in het komende jaar zal uitwijken en wat er in dat geval zal gebeuren, en het lijdt weinig twijfel dat andere (extreem-)rechtse partijen in Frankrijk, Nederland en Duitsland notie zullen nemen.
The Conversation via Reuters.
Aanpassingen: in kop woord ‘koning’ veranderd in ‘koningsmaker’, 22:07 uur.
