ISTANBUL (AP) – De 25-jarige vertaler bij dag en trans drag-performer bij nacht voelde overweldigende paniek en angst toen duizenden demonstranten zondag in Turkije bijeenkwamen en marcheerden om een verbod te eisen op wat zij beschouwen als ‘homopropaganda’ en om LGBTQ-organisaties te verbieden.
‘De Grote Familiebijeenkomst’ in het conservatieve hart van Istanbul trok ouders met kinderen, nationalisten, hardline islamisten en samenzweringstheoretici. De Turkse mediawaakhond gaf het evenement de zegen van de regering door een promotievideo waarin LGBTQ-mensen een ‘virus’ werden genoemd, op te nemen in zijn lijst van openbare aankondigingen voor omroepen.
“We moeten ons volledig verdedigen tegen deze LGBT. We moeten er vanaf”, zegt bouwvakker Mehmet Yalcin, 21, die het evenement bijwoonde met een zwarte hoofdband met daarop de geloofsbelijdenis van de islam. “We zijn er ziek van en voelen ons echt ongemakkelijk dat onze kinderen hiertoe worden aangemoedigd en meegetrokken.”
Het zien van beelden van de bijeenkomst maakte Willie Ray, de drag performer die zich identificeert als non-binair, en Willie Ray’s moeder, die in tranen was na een gesprek met haar kind, doodsbang. De angst is niet misplaatst. De Europese afdeling van de International Lesbian, Gay, Bisexual, Trans and Intersex Association plaatst Turkije op de een na laatste plaats, vóór alleen Azerbeidzjan, in haar meest recente index van 49 landen voor juridische gelijkheid, en zegt dat LGBTQ-mensen “talloze haatmisdrijven” te verduren kregen.
“Ik heb het gevoel dat ik in het openbaar gelyncht kan worden”, aldus Willie Ray, die het dagelijkse gevoel van angst beschrijft dat het leven in Istanbul met zich meebrengt. De artiest herinnert zich dat hij op oudejaarsavond een nachtclub verliet met nog steeds make-up op en zich naar een taxi haastte terwijl vreemden op straat leuzen riepen en “me in feite probeerden op te jagen”.
De mars van zondag was de grootste anti-LGBTQ demonstratie in zijn soort in Turkije, waar burgerrechten voor een gemeenschap die hier meestal LGBTI+ wordt genoemd – lesbisch, homo, biseksueel, transgender, intersekse en andere genderidentiteiten en seksuele geaardheden – onder vuur liggen in de jaren sinds naar schatting 100.000 mensen Pride vierden in Istanbul in 2014.
Als zichtbaar teken van de verschuiving ging de anti-LGBTQ-mars door zonder enige inmenging van de politie. Omgekeerd is de vrijheid van vergadering van LGBTQ-groepen sinds 2015 ernstig beknot, waarbij ambtenaren zowel veiligheids- als morele redenen aanvoerden.
De politie gebruikte traangas en waterkanonnen om de voor dat jaar geplande Pride-mars uiteen te drijven. Sindsdien hebben regeringsambtenaren het evenement verboden. Activisten probeerden toch bijeen te komen, en in juni werden in Istanbul meer dan 370 mensen aangehouden.
De opvattingen van president Recep Tayyip Erdogan zijn in de loop der tijd ook duidelijker anti-LGBTQ geworden. Voor de verkiezingen van 2002 die de door hem mede opgerichte Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (AKP) aan de macht brachten, zei een jongere Erdogan op een televisiecampagne dat hij de mishandeling van homo’s onmenselijk vond en dat wettelijke bescherming voor hen in Turkije een “must” was.
“En nu, 20 jaar later, heb je een heel andere president die lijkt te mobiliseren op basis van deze ontmenselijkende, criminele benadering van de LGBTQ-beweging zelf,” zegt Mine Eder, professor politieke wetenschappen aan de Bogazici Universiteit in Istanbul.
Minister van Binnenlandse Zaken Suleyman Soylu heeft LGBTQ mensen “perverselingen” genoemd. In 2020 verdedigde Erdogan het hoofd religieuze zaken nadat deze had beweerd dat homoseksualiteit “ziekte met zich meebrengt en de generatie doet vergaan.” Terwijl hij zijn lang gekoesterde overtuiging verdedigde dat de identiteit van vrouwen geworteld is in het moederschap en het gezin, drong de Turkse leider er vorig jaar bij de mensen op aan om te verwerpen wat “lesbiennes” zeggen.
Turkije heeft zich ook teruggetrokken uit een Europees verdrag ter bescherming van vrouwen tegen geweld, na lobbywerk van conservatieve groeperingen die beweerden dat het verdrag homoseksualiteit bevordert.
Het land zou wel eens onwelkomer kunnen worden voor de LGBTQ-gemeenschap. Het Platform voor Eenheid in Ideeën en Strijd, de organisator van het evenement van zondag, zei dat het van plan is aan te dringen op een wet die de vermeende LGBTQ-“propaganda” zou verbieden die volgens de groep alomtegenwoordig is op Netflix en sociale media, maar ook in kunst en sport.
Op de website van het platform staat dat het ook voorstander is van een verbod op LGBTQ-organisaties.
“Wij zijn een moslimland en wij zeggen hier nee tegen. Onze staatslieden en de andere partijen zouden dit allemaal moeten steunen,” zegt Betul Colak, die de bijeenkomst van zondag bijwoonde met een sjaal met de Turkse vlag om.
Getroffen door “het gevoel dat je elk moment kunt worden aangevallen”, denkt Willie Ray dat het een “totale ramp” zou zijn als er een verbod zou komen op de LGBTQ-organisaties die zichtbaarheid, psychologische steun en veilige ruimten bieden.
Eder, de professor, zegt dat het “simpelweg illegaal” zou zijn om de LGBTQ civil society te sluiten op basis van ideologische, islamitische en conservatieve normen – zelfs als de normen in Turkije inderdaad zijn verschoven naar “het gebruik van gewelddadige taal, gewelddadige strategieën en het legaliseren daarvan.”
De Social Policy, Gender Identity and Sexual Orientation Studies Association, een niet-gouvernementele LGBTQ advocacy en outreach organisatie in Istanbul algemeen bekend als SPoD, is een van de LGBTQ groepen die gestopt zijn met het online plaatsen van hun adressen na het ontvangen van bedreigende telefoontjes.
“Het is gemakkelijk voor een maniak om te proberen ons iets aan te doen na alle haatzaaiende woorden van staatsambtenaren,” zei SPoD-lobbyist Ogulcan Yediveren, 27 jaar. “Maar deze veiligheidszorgen, deze sfeer van angst, weerhoudt ons niet van ons werk en herinnert ons er juist elke keer aan hoe hard we moeten werken.”
Homo-activist Umut Rojda Yildirim, die als advocaat van SPoD werkt, denkt dat de anti-LGBTQ sentimenten die zondag te zien waren niet dominant zijn in de hele Turkse samenleving, maar dat de minderheid die ze uit, “luider lijkt wanneer ze overheidsgeld hebben, wanneer ze gesteund worden door de waakhond van de overheid.”
“Je kunt wel een kantoor sluiten, maar ik verdwijn niet. Mijn andere collega’s verdwijnen niet. We zullen er hoe dan ook zijn,” zei Yildirim.
