LONDEN, 28 sept (Reuters) – De laatste waarschuwing van president Vladimir Poetin dat hij bereid is kernwapens te gebruiken om Rusland te verdedigen tijdens de oorlog in Oekraïne heeft een verontrustende vraag veel urgenter gemaakt: bluft de voormalige KGB-spion?
Poetin waarschuwde dat het geen bluf was, en westerse politici, diplomaten en kernwapenexperts zijn verdeeld. Volgens sommigen zou hij een of meer kleinere, tactische kernwapens kunnen gebruiken om een militaire nederlaag af te wenden, zijn presidentschap te beschermen, het Westen af te schrikken of Kiev tot capitulatie te dwingen.
De waarschuwing van Poetin, die werd gevolgd door een meer specifieke dreiging van een bondgenoot om in Oekraïne een kernwapen te gebruiken, zou kunnen betekenen dat het Kremlin een escalatie overweegt nadat Rusland vier Oekraïense regio’s heeft geannexeerd die het slechts gedeeltelijk bezet.
Verwacht wordt dat het Russische parlement de regio’s op 4 oktober tot deel van Rusland zal verklaren. Als dat gebeurt, is de weg vrij voor een eventuele defensieve aanval als Moskou vindt dat het gebied ernstig wordt bedreigd.
Het doorbreken van het nucleaire taboe zou echter een teken van wanhoop zijn, dus of Poetin al dan niet tot een nucleaire aanval overgaat, kan uiteindelijk afhangen van hoezeer hij zich in het nauw gedreven voelt in een conflict dat een voormalige supermacht tot dusver eerder heeft vernederd dan verslagen.
Poetin controleert het grootste kernwapenarsenaal ter wereld, met inbegrip van een nieuwe generatie hypersonische wapens en tien keer meer tactische kernwapens dan het Westen, en de Verenigde Staten en het militaire bondgenootschap van de NAVO nemen hem serieus.
“Als de keuze voor Rusland is om een verloren oorlog te voeren, en zwaar te verliezen en Poetin te laten vallen, of een soort nucleaire demonstratie, zou ik er niet om wedden dat ze niet voor de nucleaire demonstratie zouden gaan,” vertelde Tony Brenton, een voormalige Britse ambassadeur in Rusland, aan Reuters in augustus, voordat Poetin zijn waarschuwingen opvoerde.
In zijn meest recente opmerkingen waarschuwde Poetin het Westen uitdrukkelijk dat Rusland alle beschikbare middelen zou gebruiken om het Russische grondgebied te verdedigen en beschuldigde hij het Westen ervan een mogelijke nucleaire aanval op Rusland te bespreken.
“Dit is geen bluf. En degenen die ons proberen te chanteren met kernwapens moeten weten dat de windvaan kan draaien en naar hen kan wijzen,” zei hij.
Deze botte retoriek van het Kremlin verschilt sterk van de veel genuanceerdere nucleaire signalen die de late Sovjetleiders verkozen nadat Nikita Chroesjtsjov de wereld op de rand van een kernoorlog had gebracht tijdens de Cubaanse Raketcrisis van 1962.
De Amerikaanse nationale veiligheidsadviseur Jake Sullivan vertelde de Amerikaanse tv-netwerken zondag dat de regering van president Joe Biden de opmerkingen van Poetin “dodelijk serieus” nam en Moskou had gewaarschuwd voor specifieke “catastrofale gevolgen” als het kernwapens zou gebruiken.
Washington heeft zijn waarschijnlijke reactie niet nader toegelicht, maar het gebruik van een kernwapen zou een nucleaire escalatie kunnen veroorzaken, en daarom denken de meeste deskundigen dat een massale conventionele aanval op Russische militaire middelen waarschijnlijker is.
Op de vraag of Poetin aanstuurt op een nucleaire aanval, zei CIA-directeur William Burns dinsdag tegen CBS: “We moeten dit soort dreigementen zeer serieus nemen, gezien alles wat er op het spel staat.”
Burns zei echter dat de Amerikaanse inlichtingendienst geen praktisch bewijs had dat Poetin op korte termijn tactische kernwapens zou gaan gebruiken.
Als Poetin een kernaanval in Oekraïne gelast, zou dat het eerste gebruik van kernwapens in de strijd zijn sinds de Verenigde Staten in augustus 1945 de atoombomaanvallen op de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki uitvoerden.
Wapens met een kleiner bereik en een lagere kracht die over zee, door de lucht of over land worden gelanceerd, zouden theoretisch kunnen worden gebruikt tegen Oekraïense militaire doelen, hoewel de effectiviteit ervan in zo’n scenario ter discussie staat onder militaire deskundigen.
Een andere optie zou volgens hen zijn dat Poetin een dergelijk wapen laat ontploffen boven een afgelegen en onbevolkt gebied of een watervlakte, zoals de Zwarte Zee, als een huiveringwekkend bewijs van zijn bedoelingen.
De radioactieve neerslag van een klein Russisch tactisch wapen zou beperkt kunnen blijven tot ongeveer een kilometer, maar de psychologische en geopolitieke gevolgen zouden wereldwijd voelbaar zijn.
“Poetin speelt een spelletje met hoge inzet,” zegt Richard K. Betts, hoogleraar oorlogs- en vredesstudies aan de Columbia University. “Als ik geld moest inzetten, zou ik waarschijnlijk 3:2 verwedden dat hij niet nucleair zou gaan, zelfs als hij zich wanhopig voelt, maar dat zijn geen goede kansen.”
Een teken dat Washington het Russische kernwapenarsenaal nauwlettend in de gaten houdt, bleek zaterdag uit vluchtvolggegevens dat de Verenigde Staten ten minste twee Cobra Ball-spionagevliegtuigen van het type RS-135 hebben ingezet bij de Russische grens.
Lawrence Freedman, emeritus hoogleraar oorlogsstudies aan het King’s College in Londen, zegt dat er geen aanwijzingen zijn dat Moskou zich momenteel opmaakt voor een dergelijke nucleaire aanval en dat Washington het “vrij snel” zou weten als dat wel het geval zou zijn.
Hij zegt dat het een vergissing zou zijn om zelfgenoegzaam te zijn over Poetins nucleaire waarschuwingen, maar dat het volgens hem niet logisch zou zijn als Poetin nucleair zou gaan om nieuw geannexeerd gebied te verdedigen.
“Een kernoorlog beginnen om dit taboe, dat sinds augustus 1945 bestaat, te doorbreken voor zo’n kleine winst, terwijl de Oekraïners hebben gezegd dat ze toch niet zullen stoppen met vechten, en zelfs als de strijd zou stoppen, zou hij deze gebieden onmogelijk kunnen pacificeren, lijkt een zeer vreemde zaak om te doen,” zegt Freedman.
Gezien het irrationele karakter van het gebruik van een kernwapen onder deze omstandigheden, houdt het serieus nemen van de dreiging in dat men aanneemt dat het een emotionele wanhoopsdaad van Poetin is in een situatie waarin hij zich bedreigd voelt, voegt hij eraan toe.
Betts van de Columbia Universiteit zegt: “Je kunt de druk zien waaronder hij staat en de rationaliteiten in zijn hoofd over hoe het gebruik van een klein kernwapen zou kunnen werken voor zijn doeleinden om de situatie te keren, het Westen bang te maken en hem uit de knel te halen waarin hij zich bevindt.”
Poetin zegt dat Rusland nu in Oekraïne vecht voor zijn bestaan na jaren van vernedering door een arrogant Westen dat de voormalige grootmacht wil vernietigen.
“In zijn agressieve anti-Russische beleid heeft het Westen elke grens overschreden”, zei Poetin in zijn waarschuwing van 21 september.
De inval van Rusland in Oekraïne heeft tienduizenden slachtoffers gemaakt, de wereldwijde inflatie aangewakkerd en de ergste confrontatie met het Westen uitgelokt sinds het hoogtepunt van de Koude Oorlog.
Zeven maanden later worden de troepen van Poetin geconfronteerd met een fel tegenoffensief van door westerse landen bewapende en getrainde Oekraïense troepen. Hoe beter het Oekraïne vergaat op het slagveld, hoe groter de kans dat Poetin overgaat tot kernwapens, aldus Betts.
De Russische nucleaire doctrine staat een nucleaire aanval toe na “agressie tegen de Russische Federatie met conventionele wapens wanneer het voortbestaan van de staat wordt bedreigd”.
Kremlin-haviken zeggen dat het Westen probeert Poetin, die sinds 1999 aan de macht is in Rusland, ten val te brengen.
De Amerikaanse president Joe Biden zei in maart dat Poetin “niet aan de macht kan blijven” in opmerkingen die volgens het Witte Huis bedoeld waren om de democratieën van de wereld voor te bereiden op een uitgebreid conflict over Oekraïne, en niet om een regimewisseling in Rusland te steunen.
En in mei zei Biden dat hij probeerde uit te zoeken wat hij moest doen met het feit dat Poetin geen uitweg uit de oorlog leek te hebben.
De Oekraïense president Volodymyr Zelenskiy had de Russische waarschuwingen eerder van de hand gewezen, maar zei zondag tegen CBS dat Poetin nu wel eens serieus zou kunnen zijn.
“Kijk, misschien was het gisteren bluf. Nu zou het realiteit kunnen zijn.”
