PARIJS (AP) – Zal president Vladimir Poetin de nucleaire trekker overhalen?
Voor Kremlin-watchers die proberen uit te vinden of de nucleaire dreigementen van de Russische leider slechts bluf zijn, is er geen dringender – of moeilijker – vraag.
Voorlopig suggereren analisten voorzichtig dat het risico dat Poetin ‘s werelds grootste nucleaire arsenaal gebruikt, nog steeds klein is. De CIA zegt geen tekenen van een dreigende Russische nucleaire aanval te hebben gezien.
Toch wordt zijn belofte om “alle middelen die ons ter beschikking staan” te gebruiken om Rusland te verdedigen terwijl hij oorlog voert in Oekraïne zeer serieus genomen. En zijn bewering vrijdag dat de Verenigde Staten “een precedent hebben geschapen” door in de Tweede Wereldoorlog atoombommen te gooien, heeft de nucleaire inzet nog verder opgevoerd.
Het Witte Huis heeft gewaarschuwd voor “catastrofale gevolgen voor Rusland” als Poetin overgaat tot het gebruik van kernwapens.
Maar of dat Poetin’s zal weerhouden is voor iedereen een raadsel. Nerveuze Kremlin-watchers erkennen dat ze niet zeker weten wat hij denkt en zelfs niet of hij rationeel en goed geïnformeerd is.
De voormalige KGB-agent heeft laten zien dat hij bereid is risico’s te nemen en op de bres te springen. Zelfs voor westerse inlichtingendiensten met spionagesatellieten is het moeilijk te zeggen of Poetin bluft of echt van plan is het nucleaire taboe te doorbreken.
“We zien vandaag geen enkel praktisch bewijs in de Amerikaanse inlichtingengemeenschap dat hij dichter bij een daadwerkelijk gebruik komt, dat er een onmiddellijke dreiging is om tactische kernwapens te gebruiken,” vertelde CIA-directeur William Burns CBS News.
“Wat we moeten doen is het heel serieus nemen, letten op tekenen van daadwerkelijke voorbereidingen,” zei Burns.
Waarnemers van het Kremlin krabben op hun hoofd, deels omdat ze niet inzien hoe kernwapens de militaire verliezen van Rusland in Oekraïne kunnen helpen ombuigen.
Oekraïense troepen gebruiken geen grote concentraties tanks om het achterland te ontzetten, en de gevechten vinden soms plaats op plaatsen zo klein als dorpen. Dus waar zouden de Russische nucleaire strijdkrachten zich met winnend effect op kunnen richten?
“Kernwapens zijn geen toverstokje,” zegt Andrey Baklitskiy, een senior onderzoeker bij het Instituut voor Ontwapeningsonderzoek van de V.N., die gespecialiseerd is in nucleaire risico’s. “Ze zijn niet iets dat je zomaar even kan doen. Niet iets dat je zomaar inzet en dat al je problemen oplost.”
Analisten hopen dat het taboe rond kernwapens ontmoedigend werkt. De afschuwelijke omvang van het menselijk leed in Hiroshima en Nagasaki nadat de VS de Japanse steden vernietigden met atoombommen op 6 en 9 augustus 1945, was een krachtig argument tegen een herhaald gebruik van dergelijke wapens. De aanvallen doodden 210.000 mensen.
Sindsdien heeft geen enkel land een kernwapen gebruikt. Analisten denken dat zelfs Poetin het moeilijk kan vinden om de eerste wereldleider sinds de Amerikaanse president Harry Truman te worden die nucleair vuur laat neerdalen.
“Het is nog steeds een taboe in Rusland om die drempel te overschrijden”, zegt Dara Massicot, een senior beleidsonderzoeker bij RAND Corp. en een voormalig analist van Russische militaire capaciteiten bij het Amerikaanse ministerie van Defensie.
“Een van de grootste beslissingen in de geschiedenis van de aarde,” zei Baklitskiy.
Het verzet zou Poetin tot een wereldwijde paria kunnen maken.
“Het doorbreken van het nucleaire taboe zou Rusland op zijn minst in een volledig diplomatiek en economisch isolement brengen”, aldus Sidharth Kaushal, een onderzoeker bij het Royal United Services Institute in Londen die gespecialiseerd is in defensie en veiligheid.
De langeafstandskernwapens die Rusland in een direct conflict met de Verenigde Staten zou kunnen gebruiken, zijn gevechtsklaar. Maar de voorraden kernkoppen voor kortere afstanden – zogenaamde tactische wapens die Poetin in Oekraïne zou kunnen gebruiken – zijn dat niet, zeggen analisten.
“Al die wapens liggen opgeslagen”, zegt Pavel Podvig, een andere senior onderzoeker die gespecialiseerd is in kernwapens bij de VN-denktank voor ontwapening in Genève.
“Je moet ze uit de bunker halen, ze op vrachtwagens laden,” en ze dan koppelen aan raketten of andere overbrengingssystemen, zei hij.
Rusland heeft geen volledige inventaris vrijgegeven van zijn tactische kernwapens en hun mogelijkheden. Poetin zou opdracht kunnen geven om een kleiner exemplaar heimelijk klaar te maken voor onverwacht gebruik.
Maar wapens openlijk uit de opslagplaats halen is ook een tactiek die Poetin kan gebruiken om de druk op te voeren zonder ze te gebruiken. Hij verwacht dat Amerikaanse satellieten de activiteit zien en hoopt misschien dat het tonen van zijn nucleaire tanden Westerse mogendheden kan afschrikken om hun steun aan Oekraïne te verminderen.
“Dat is precies waar de Russen op gokken, dat elke escalatie de andere partij zowel een dreiging als (ook) een uitweg biedt om met Rusland te onderhandelen,” zei Kaushal.
Hij voegde eraan toe: “Er zit een soort grammatica in nucleaire signalering en brinksmanship, en een logica die meer is dan gewoon, je weet wel, een gek besluit op een dag om dit soort dingen door te zetten.”
Analisten verwachten ook eerst andere escalaties, waaronder opgevoerde Russische aanvallen in Oekraïne met niet-nucleaire wapens.
“Ik denk niet dat er een onverwachte reactie komt”, zegt Nikolai Sokov, die deelnam aan wapenbeheersingsonderhandelingen toen hij voor het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken werkte en nu werkzaam is bij het Weense centrum voor ontwapening en non-proliferatie.
Analisten hebben ook moeite met het identificeren van doelen op het slagveld die de enorme prijs die Poetin zou betalen waard zouden zijn. Als één nucleaire aanval de Oekraïense opmars niet zou stoppen, zou hij dan keer op keer aanvallen?
Podvig merkte op dat de oorlog geen “grote troepenconcentraties” als doelwit heeft.
Steden aanvallen, in de hoop Oekraïne tot overgave te dwingen, zou een vreselijk alternatief zijn.
“De beslissing om tienduizenden en honderdduizenden mensen in koelen bloede te doden, is een zware beslissing,” zei hij. “Zoals het hoort.”
Poetin hoopt misschien dat dreigementen alleen westerse wapenleveranties aan Oekraïne zullen vertragen en tijd zullen winnen om 300.000 extra troepen te trainen die hij mobiliseert en protesten en een uittocht van mannen van dienstplichtige leeftijd uitlokt.
Maar als Oekraïne doorgaat met het terugdraaien van de invasie en Poetin merkt dat hij niet kan vasthouden wat hij heeft ingenomen, vrezen analisten een groeiend risico dat hij besluit dat zijn niet-nucleaire opties opraken.
“Poetin is nu echt bezig veel bruggen achter zich te verbranden, met mobilisatie, met annexatie van nieuwe gebieden,” zei Massicot van RAND.
“Het suggereert dat hij alles op alles zet om dit op zijn voorwaarden te winnen,” voegde ze eraan toe. “Ik ben zeer bezorgd over waar dat ons uiteindelijk brengt – met aan het eind een soort nucleaire beslissing.”
Aanpassingen: in de vijfde alinea stond per abuis ‘kernergie’, aangepast naar ‘kernwapens’ zijn, 13:09 uur.
