Door Bert Brussen, TPO – De Algemene Rekenkamer heeft de overheid in de afgelopen 28 jaar al vele malen gewaarschuwd dat het systeem voor de opvang van asielzoekers anders moet, omdat de kosten niet goed in de hand zijn te houden. Maar in 2023 moet de Rekenkamer constateren dat er nog steeds niets is veranderd en dat er geen reden is om te denken dat het beter zal worden. Dat is de harde conclusie van een woensdag verschenen rapport van de Algemene Rekenkamer getiteld Focus op opvangcapaciteit van asielzoekers.
Het asielopvangsysteem kost bijna elk jaar veel meer dan begroot. Alleen al in 2022 kostte de opvang van asielzoekers ruim een mijlard euro. Dat is ruim een half miljard euro meer dan begroot.
De Rekenkamer stelt in het rapport vast dat dit eerder regel dan uitzondering was de afgelopen jaren. In 21 jaren van de 23 jaren die zijn onderzocht (2000 tot en met 2023) waren de kosten voor opvang van asielzoekers (veel) hoger dan begroot. Alleen in 2012 en 2017 waren de kosten lager dan begroot.
Het grootste probleem is het feit dat als de asielinstroom minder wordt, er weer meer opvanglocaties worden gesloten. Hierdoor moet er telkens met spoed worden opgeschaald als de asielinstroom weer toeneemt, waardoor de kosten stijgen.
Bovendien wordt de uiteindelijke begroting bepaald door het Ministerie van Justitie en Veiligheid, waarbij de behoeften van dit ministerie leidend zijn, niet de behoeften van het COA. Hierdoor is het gereserveerde bedrag per definitie al te laag.
Reeds in 1995 schreef de Rekenkamer over de opvang van asielzoekers in de voorgaande jaren:
“De aantallen op te vangen asielzoekers, de duur van de procedure en de bezetting van opvangplaatsen leidden tot een structureel tekort aan capaciteit. Het gevolg hiervan is dat er permanent gebruik gemaakt werd van een wisselend aantal noodopvanglocaties.”
Nu, 28 jaar later, komt de Rekenkamer tot de conclusie:
“In dit onderzoek laten we zien dat dit soort problemen 28 jaar later nog steeds spelen. En dat er daarnaast in de huidige asielcrisis een aantal nieuwe problemen bij is gekomen.”
De Rekenkamer concludeert dat de problemen in 2023 groter zijn geworden, waardoor opschalen van opvanglocaties nog moeilijker zal zijn dan tijdens de asielcrisis van 2015 en 2016. Onder andere tekorten op de woningmarkt, steeds meer weerstand bij gemeenten om asielzoekers op te vangen en de extra instroom van Oekraïners zorgen voor extra druk op het systeem.
De Rekenkamer komt dan ook tot de volgende sombere slotsom:
“Naar verwachting van de staatssecretaris van JenV is er voorlopig geen zicht op het einde van de huidige asielcrisis. Tot nu toe heeft de discussie over een stabieler en flexibeler systeem de afgelopen 28 jaar dus niet tot structurele veranderingen geleid en is een herhaling van problemen niet voorkomen.”
In een reactie op dit rapport schrijft Staatssecretaris van Asielzaken Eric van der Burg (VVD) aan de Rekenkamer onder meer het volgende:
“De conclusies uit het rapport met betrekking tot de uitgaven aan asielopvang, de hogere kosten van noodopvang, het beter beheersbaar maken van de kosten en het terugkerende patroon van het tekort aan opvangplekken sluiten aan bij mijn beeld van de situatie. Hiertoe zijn door het kabinet al maatregelen genomen en worden aanvullende maatregelen voorbereid.
“Op dit moment wordt in samenwerking met het COA gewerkt aan een voorstel waarmee de stabiliteit en toekomstbestendigheid van het opvangsysteem versterkt kan worden. Aanvullend is op dit moment het wetsvoorstel voor de Wet gemeentelijke taak mogelijk maken asielopvangvoorzieningen in voorbereiding. Hiermee komt er een wettelijke taak voor het bieden van asielopvang door gemeenten en kunnen de huidige effecten die voortkomen uit het versneld opschalen voorkomen worden.
“In het conceptrapport schrijft u dat de prognose achterloopt bij de realisatie, dit herken ik niet.
“Ik ben niet in de gelegenheid om meer middelen uit keren dan op mijn begroting beschikbaar zijn. Via het reguliere proces van de voorjaarsnota en najaarsnota wordt ervoor gezorgd dat de benodigde middelen beschikbaar komen.
“Het feit dat deze situatie ertoe zou leiden dat het COA continu in crisis verkeert is dan ook onjuist.
“In het conceptrapport wordt beschreven dat de instroom en de huisvesting van vergunninghouders wordt onderschat door het ministerie. Het beeld dat de instroom wordt onderschat herken ik niet.”
Het COA schrijft in een reactie aan de Rekenkamer onder meer:
“De beschrijvingen in het rapport zijn in algemene zin herkenbaar. Het rapport ondersteunt de ambitie van het COA om toe te werken naar een stabieler en toekomstbestendiger opvangsysteem, met een daarbij passende financieringssystematiek. Het COA is met het ministerie van Justitie en Veiligheid in gesprek over het toekomstige, stabiele opvangsysteem en hoe dit eruit moet komen te zien.
“Ook allerlei maatschappelijke kosten van op- en afschalen, die niet direct zijn te kwantificeren spelen mee, denk bijvoorbeeld aan maatschappelijke onrust bij het openen of juist weer sluiten van locaties of juist aan humane aspecten onder bewoners bij een toename van verhuisbewegingen door het op- en afschalen.
“Het rapport ondersteunt de boodschap van het COA dat het voortdurend op- en afschalen niet wenselijk is en dat er veel kosten en maatschappelijke onrust voorkomen kan worden door toe te werken naar een stabiel en toekomstbestendig opvangsysteem met bijbehorende financieringssystematiek.”
Asielopvangbegroting en werkelijke kosten sind het jaar 2000:
Bron: Algemene Rekenkamer.
