(Bloomberg, 14 november 2023) – Premier Rishi Sunak stond maandenlang onder druk van rechts om meer risico’s te nemen om zijn kwakkelende Conservatieve Partij te redden. Op maandag nam hij een gok die alle verwachtingen overtrof – en veroorzaakte een Tory-splitsing die hem zou kunnen achtervolgen tot aan de Britse algemene verkiezingen.
Sunak haalde ex-premier David Cameron terug als minister van Buitenlandse Zaken in een buitengewone kabinetswijziging, waarmee hij een voorganger rehabiliteerde die zowel bij centristen als rechts omstreden was vanwege zijn rol in het Brexit-referendum van 2016.
Tegelijkertijd ontsloeg hij minister van Binnenlandse Zaken Suella Braverman – een lieveling onder partijpopulisten en een belangrijke speler in Sunaks opkomst naar de macht vorig jaar – nadat ze zijn gezag over pro-Palestijnse demonstraties in Londen in twijfel trok.
De schokkende zet leidde ertoe dat conservatieven uit de hele partij vraagtekens zetten bij de politieke koers van Sunak. In de afgelopen weken is hij naar rechts opgeschoven met een reeks ‘resets‘, waaronder het terugschroeven van groen beleid en het opvoeren van de zogenaamde cultuuroorlog.
Het is moeilijk om een politicus te vinden die minder in dat plaatje past dan Cameron. Hij voerde campagne om in de EU te blijven en zijn steun onder de meer centristische Tories was de sleutel was om de partij in 2010 weer aan de macht te krijgen.
Een partijfunctionaris vergeleek Sunak met een supermarktkarretje, een meme die door Tory-adviseurs werd gebruikt om de gewoonte van voormalig premier Boris Johnson te beschrijven om te slingeren tussen beleidsideeën.
Een ander vergeleek Sunak met een jacht dat naar links en rechts slingert. Een derde wees op de discrepantie tussen de benoeming van Cameron en de toespraak die Sunak vorige maand hield op het congres van de Conservatieve Partij. Daarin uitte hij kritiek op 30 jaar collectief falen onder zijn voorgangers en beloofde om “op een andere manier leiding te geven”.
Bondgenoten van Sunak zeiden dat hij gedwongen werd tot een herschikking nadat hij had besloten dat hij Braverman, wiens uitbarstingen onder andere ongeoorloofde kritiek op de politie in de aanloop naar pro-Palestijnse demonstraties op zaterdag, niet kon behouden.
Haar op haar post houden zou een signaal zijn geweest dat het OK was om Sunak te tarten, zei een ambtenaar van Downing Street. Eraan toevoegend dat Sunak’s assistenten hadden berekend dat Braverman niet genoeg steun had onder de Tory parlementsleden om zijn leiderschap aan te vechten.
Ze wierpen Cameron op als een oudere staatsman die Sunak kon laten zien dat hij een serieuze regering leidde. William Hague, de voormalige minister van het kabinet van Cameron en een goede vriend van Sunak, speelde een belangrijke rol bij zijn terugkeer. Net als vice-premier Oliver Dowden en andere adviseurs in het kantoor van Sunak die vroeger voor Cameron werkten, zeiden ze.
In een artikel voor de Times van dinsdag suggereerde Hague dat de benoeming van Cameron aantoonde dat Sunak een breuk wilde laten zien met de ‘gêne’ van de regering-Johnson. Waar de regering “leek te worden geleid in een gemene, gespannen sfeer, gedomineerd door grofgebekte, incompetente adviseurs”.
De voorzitter van de Nieuwe Conservatieve Partij, Richard Holden, vertelde de BBC dinsdag dat de Tories een “brede kerk” waren en dat Sunak Cameron had teruggeroepen vanwege zijn “ervaring” en “plichtsgevoel jegens het land”.
Dowden had vorige week in vergaderingen de basis gelegd voor de herschikking, meldde Bloomberg toen. Damian Green, leider van de zelfbenoemde One Nation-groepering van centristische Tory parlementsleden, prees de veranderingen als “zeer goed nieuws”.
Buiten de ambtenaren van Sunak was de interpretatie minder vleiend. Een Tory-strateeg oordeelde dat Sunak, in de aanloop naar de algemene verkiezingen die in 2024 worden verwacht, het had opgegeven om pro-Brexit ‘rode muur’-kiezers in de postindustriële regio’s van Engeland aan te trekken. Dit om zich te richten op de traditionele zuidelijke basis van de Conservatieve Partij.
Het aanstellen van Cameron was in feite een concessie dat de coalitie van kiezers die in 2019 de Leave-campagnevoerder Boris Johnson steunden, nu van tafel was, zeiden ze.
De strateeg waarschuwde echter ook dat Cameron niet bijzonder populair is onder de zogenaamde ‘blauwe muur’-kiezers, omdat zij hem de schuld geven van het verliezen van het Brexit-referendum. Uit een tussentijdse peiling van YouGov bleek dat slechts 24% van de Britten er voorstander van was om Cameron een baan te geven.
Dit suggereert dat, hoewel de verwijdering van Braverman ten gunste van Cameron misschien tegemoet komt aan de centristische gevoeligheden, de electorale impact misschien niet veel zal veranderen aan de voorsprong van de oppositiepartij Labour in de peilingen.
“Als een manier om de aandacht af te leiden van Suella Braverman is het een geweldige zet,” zei Anand Menon, directeur van de denktank UK in a Changing Europe.
“Als de Conservatieven proberen om af te stappen van hun nare rechtse partijenstrategie van de afgelopen tijd en een beroep willen doen op de blauwe muur, dan zal dat misschien minder succesvol zijn, omdat Cameron tenslotte weinig kans zal hebben om het milieu- of immigratiebeleid vorm te geven, zelfs als hij dat zou willen.”
Ondertussen brachten parlementsleden aan de rechterkant van de Conservatieve Partij maandag hun reactie in kaart. Een van hen zei dat rechts uit de regering van Sunak was gezuiverd.
Een ander zei dat de opties die besproken werden een poging waren om Sunak voor de verkiezingen uit zijn ambt te zetten. Naast het formaliseren van een Tea Party-achtige partij om het regeringsbeleid aan te vechten en zelfs de vorming van een afgescheiden partij die zou kunnen samenwerken met de voormalige UKIP-leider Nigel Farage.
Het is onduidelijk of hun roep om vergelding zal uitmonden in een tastbare dreiging tegen Sunak. De premier had twee fronten geopend met rechtse partijen, met Braverman over culturele kwesties en voormalig premier Liz Truss over belastingen, en elke uitdaging zou afhangen van de vraag of rechts zich kan verenigen, zei de wetgever.
Binnen de partij worden ongeveer 80 tot 100 parlementsleden gezien als rechtse Sunak-sceptici. Toch zijn ze verdeeld in facties, en die schatting omvat 50 die sterk achter Truss staan en slechts ongeveer 10 die voornamelijk loyaal zijn aan Braverman. Volgens de partijregels zouden 53 parlementsleden een motie van wantrouwen tegen de premier moeten schrijven om een stemming over zijn leiderschap uit te lokken.
Andrea Jenkyns, een junior minister onder zowel Truss als Johnson, doorbrak haar zwijgen door te zeggen dat ze een vertrouwensbrief had ingediend. Maar volgens een Tory-wetgever is Sunak veilig, tenzij rechts zich achter een kandidaat kan scharen. En zelfs dan zouden ze moeite hebben om de premier te verslaan in een vertrouwensstemming.
Het grotere probleem voor Sunak speelt misschien op langere termijn. Voormalig minister van het kabinet Jacob Rees-Mogg, die vorig jaar Truss steunde voor het leiderschap van de Tory’s, zei dat Sunak’s stappen op maandag kiezers naar de rechtse Reform Party dreigen te drijven. Dat scenario speelt in op de vrees van de Tory’s dat hun stemaandeel zal splitsen en Labour zelfs zal winnen in zetels waar ze een grote meerderheid hebben.
Op zijn minst heeft Sunak waarschijnlijk een uitgesproken politieke vijand gemaakt van Braverman, die maandag waarschuwde: “Ik zal te zijner tijd meer te zeggen hebben.”
Tory-parlementsleden verwachten dat het eerste brandpunt woensdag zal komen, wanneer het Hooggerechtshof een uitspraak doet over de rechtmatigheid van Sunak’s vlaggenschip migratiebeleid, dat migranten die in kleine bootjes het Kanaal oversteken naar Rwanda wil deporteren.
Als de regering de zaak verliest, zullen Braverman en Truss naar verwachting campagne voeren om het Verenigd Koninkrijk uit het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens te laten stappen. Sunak heeft tot nu toe gezegd dat hij deel wil blijven uitmaken van het verdrag.
De benoeming van Cameron als minister van Buitenlandse Zaken roept vragen op over hoe Sunak zal reageren op het besluit van de rechtbank. Veel Tories geloven niet dat Cameron de baan zou hebben aangenomen als hij dacht dat Sunak overwoog campagne te voeren om uit het EVRM te stappen.
Een van hen zei echter dat Sunak hem zou kunnen belasten met het onderhandelen over een uitzondering op de clausules in het verdrag waardoor de vluchten naar Rwanda door de rechtbank werden geblokkeerd.
Dat zou Cameron de leiding geven over een nieuwe heronderhandeling in Europa, tien jaar na zijn mislukte poging om concessies voor Groot-Brittannië te winnen vóór de Brexit-stemming.
