(Arne Delfs, Bloomberg/TPO, 9 december 2023) – Eens per jaar op haar verjaardag gaat Alice Weidel met haar vrouw bij een glas rode wijn zitten. Het stel vraagt zich af: is het het allemaal waard? De haat, de anonieme bedreigingen, de publieke aandacht.
Op Weidels volgende verjaardag – dan is ze 45 – zal ze genoeg kunnen laten zien van deze pijn. Het gaat best goed met de vicevoorzitter van de luidruchtigste partij van Duitsland, de Alternative für Deutschland, beter bekend als de AfD.
De partij heeft de sociaaldemocraten van bondskanselier Olaf Scholz overtroffen en staat nu op de tweede plaats van de zes grootste partijen met 20% steun in het hele land. In voormalig Oost-Duitsland doet de partij het zelfs nog beter.
Weidel zelf wordt waarschijnlijk de allereerste kanselierskandidaat van de AfD bij de volgende federale verkiezingen in september 2025. Als ze in die onwaarschijnlijke ambitie slaagt, zou de Goldman Sachs alumna de eerste uiterst rechtse politicus zijn die Duitsland leidt sinds het einde van het nazi-tijdperk.
De AfD wil een einde maken aan de realtie maken tussen de EU en haar grootste economie Duitsland en zowel de gemeenschappelijke munt als het vrije verkeer over de grenzen beëindigen. Dat zou op zijn beurt de ontmanteling betekenen van de principes die Europa zelf binden.
De partij werd in 2013 opgericht als een strikt anti-euro platform en is sindsdien vatbaar voor onderlinge strijd. De meeste van haar vroegere leiders werden omvergeworpen door leden van de meer extremistische factie van de AfD, die hun anti-immigrantenbeleid baseerden op vijandigheid tegen de gastvrije houding van voormalig kanselier Angela Merkel tegenover vluchtelingen.
Weidel’s pad naar bekendheid is geëffend door mensen als Giorgia Meloni uit Italië, Geert Wilders uit Nederland en Marine Le Pen uit Frankrijk. Die hebben, gebruikmakend van hun grieven over economische zekerheid, een ooit taboe-stijl van identitaire politiek opgepoetst om het mainstream te maken.
Maar in Duitsland worden de plannen van de AfD – net als Weidels eigen plannen voor de kanselarij – beperkt door het feit dat rivalen samenwerking hebben uitgesloten.
Weidel zelf blijft onverstoorbaar en heeft sinds de verkiezingen van 2021 de steun van haar partij bij de kiezers in het hele land verdubbeld. “Het gekke is dat we nu niet veel hoeven te doen. De regering doet al alles om zichzelf kapot te maken,” zei een opgewekte Weidel in een interview met Bloomberg.
Vanuit haar kantoor op de zesde verdieping van het Duitse parlement heeft ze een perfect uitzicht op de Reichstag. Hier heeft de AfD zich de afgelopen maanden ontpopt tot één van de felste critici van de regering-Scholz.
De regeringscoalitie heeft veel gedaan om haar neezeggers te rechtvaardigen. Ze zit in de knoop door een begrotingscrisis die is uitgebroken nadat het hoogste gerechtshof van het land haar uitgavenplannen ongrondwettelijk had verklaard.
Nu er steeds meer gespeculeerd wordt over hoe lang de alliantie van drie partijen nog stand zal houden, is het mogelijk dat Weidel sneller dan verwacht zal vechten om de hoogste baan.
Afgelopen september presenteerden Weidel en de partijleider Tino Chrupalla, afkomstig uit Oost-Duitsland en opgeleid als huisschilder, een 10-punten regeringsprogramma in Berlijn. Zelfs nadat de partij in 2017 haar eerste Bondsdagzetels had behaald, werd de AfD gezien als een protestpartij. Plotseling hadden ze het over regeren.
Artikel gaat verder na afbeelding.
AfD-vicevoorzitter Alice Weidel. Wolf Image/Bloomberg.
Het eerste wat ze zouden doen als ze aan de macht zouden komen, zou het sluiten van de Duitse grenzen zijn, vertelde Weidel aan Bloomberg. “Illegale migranten zullen onmiddellijk moeten vertrekken,” zei ze, en ze voegde veroordeelde criminelen zonder Duits paspoort toe aan de lijst.
De AfD ontkent het bestaan van antropogene klimaatverandering en zegt af te zien van de doelstelling van het land om in 2050 netto nul emissies uit te stoten. Gevraagd naar de windmolens die de sleutel zijn geweest tot de overgang van fossiele brandstoffen: “Ik zou ze afbreken,” zei Weidel met een glimlach.
De economische aspecten van windenergie kloppen niet, stelde ze. Dat is in tegenspraak met de bevindingen van Bloomberg New Energy Finance, dat in juli meldde dat de Duitse regering recordbiedingen van offshore ontwikkelaars aantrok. Weidel voelt zich comfortabel bij verzet.
Scholz zelf deed de AfD aanvankelijk af als een “slecht gehumeurde partij”. Hij veranderde van toon na hun sterke opkomst bij de deelstaatverkiezingen in oktober: “Dit gaat over het verdedigen van onze democratie,” zei hij, waarmee hij de urgentie verhoogde. Maar de electorale winst van uiterst-rechts als een probleem identificeren is iets anders dan weten wat eraan te doen.
In de Oost-Duitse deelstaten Saksen-Anhalt, Thüringen en – sinds deze week – Saksen, zijn de regionale afdelingen van de AfD officieel geclassificeerd als ‘extreemrechts’, wat betekent dat de autoriteiten minder juridische obstakels tegenkomen bij het surveilleren.
Maar dat heeft de leider van de AfD in Thüringen, Bjoern Hoecke, die zich graag bedient van versluierde verwijzingen naar de nazi-ideologie, er niet van weerhouden om genoeg steun te krijgen. Volgens de peilingen ligt hij op koers om volgend jaar bij de deelstaatverkiezingen een absolute meerderheid te behalen.
De recente verkiezingsuitslag in Nederland, waar Wilders de grootste werd, hebben de uitdaging voor de mainstream partijen onderstreept.
Weidel heeft haar tegenstanders (minister van Economische Zaken Robert Habeck: “De AfD is deels complottheoreticus en deels fascistisch”) en ze heeft haar aanhangers (Steve Bannon: “Als Duitsland jonge leiders heeft zoals zij en mensen die hen volgens mij zo goed vertegenwoordigen, die zo goed gearticuleerd lijken te zijn, zo slim, dan zal de partij het behoorlijk goed doen.”).
Voordat ze de politiek inging, werkte ze als consultant voor Goldman Sachs en Allianz Global Investors. Ze schreef haar proefschrift over het Chinese pensioenstelsel en woonde in Peking.
Tegenwoordig woont ze in het buitenland met haar twee zonen en haar vrouw, een filmmaker uit Sri Lanka, in een klein stadje in Zwitserland. “Deze zogenaamde tegenstellingen zijn overduidelijk,” zegt Weidel.
Haar achtergrond en gezinsleven plaatsen haar naast andere vooraanstaande rechtse politici – waaronder Wilders en Nigel Farage, omdat ze veel diverser zijn dan de landen die ze zeggen te willen opbouwen.
Net als veel rechtse populisten leunt ook zij vaak op ideeën over ‘nepnieuws’ en mediacomplotten. In het geval van Weidel is dat ook de manier waarop ze uitlegt waarom ze als rechts wordt bestempeld. “We zien onszelf midden in de samenleving staan,” zegt ze.
Analisten zeggen dat ze er misschien niet al te ver naast zit: “We moeten voorzichtig zijn met waar het midden van de samenleving naartoe gaat,” zegt Jackson Janes, senior fellow bij het German Marshall Fund in Washington DC.
“Haar professionele en academische achtergrond ziet er misschien ongewoon uit, maar het is een feit dat een aantal mensen met een vergelijkbare intellectuele en sociale achtergrond zich aangetrokken voelen tot de rechtse ideologie.”
Weidel zelf verwerpt het wijdverspreide begrip van de AfD als erfgenamen van de extremistische stam van de Duitse politiek die het grootste deel van de naoorlogse periode taboe was. “Zelfs als het een verkeerd verhaal is, als je het maar vaak genoeg herhaalt, gaan mensen het geloven,” zegt ze.
“Merkel is verantwoordelijk voor de vernietiging van dit land”, is één van de dingen die Weidel zelf graag herhaalt. Natuurlijk heeft deze lijn tractie bij haar achterban, die gemotiveerd is door wantrouwen jegens de voormalige kanselier.
Merkel “begon met de gewoonte om iedereen die er anders over denkt uit te sluiten”, zegt Weidel over Merkels grensbeleid – alleen bedoelt ze daarmee dat mensen die het er niet mee eens zijn, worden uitgesloten van het gesprek.
In 2015 zei de voormalige kanselier de beroemde uitspraak over de migratiecrisis: “Wir schaffen das“, en maakte van haar land één van de meest gastvrije landen van Europa voor vluchtelingen.
Weidels eigen politieke carrière vertoont overeenkomsten met die van Merkel, die net als zij de door mannen gedomineerde wereld van de Duitse politiek van buitenaf betrad. Ze beschouwt haar zelfs als een soort inspiratie.
“Tijdens mijn eerste termijn in de Bondsdag moest ik aan Angela Merkel denken, omdat ik het zo moeilijk had om deze parlementaire fractie op te bouwen”, zegt Weidel.
“Toen dacht ik: Hoe deed ze dat, zo’n grote partij leiden en haar weg vinden in deze door mannen gedomineerde machinerie?”
In tegenstelling tot Merkel is Weidel terughoudend om stelling te nemen tegen de extremistische standpunten van haar collega’s. In plaats daarvan lijkt het alsof ze zich aan hen heeft aangepast.
Ze “slaagde erin om alle mannelijke conservatieven op een zijspoor te zetten en een beleid te introduceren dat lijnrecht tegenover het partijprogramma stond,” zegt Weidel over de voormalige kanselier. “Als ik iets soortgelijks zou doen, zou mijn eigen partij me eruit schoppen.”
Weidel dankt haar aanpak aan het feit dat ze opgroeide in een welgesteld gezin uit de middenklasse, waar ze de telefoon opnam voor haar vader tijdens zijn lunchpauze. “Ik heb geleerd om klantgericht te zijn.”
Ze beschrijft haar werk als het kanaliseren van de emoties van gefrustreerde kiezers. ‘Alice’ is degene die de waarheid voor hen verwoordt.
Aan het begin van haar carrière distantieerde ze zich van figuren als Hoecke, het meest prominente lid van de extreemrechtse randgroep van de AfD, en steunde ze zelfs een initiatief om hem uit de partij te zetten. Vandaag lijkt ze vrede met hem te hebben gesloten, hoewel ze zegt dat ze Hoecke’s extreme standpunten nog steeds niet deelt.
“Niet alle AfD-stemmers zijn antidemocratisch of extreem rechts,” zegt Sudha David-Wilp, senior fellow bij het German Marshall Fund. Maar bepaalde figuren in de partij “hebben taal gebruikt die teruggrijpt naar een donkere tijd in Duitsland”.
“Het grote probleem is dat Hitler wordt afgeschilderd als absoluut slecht,” zei Hoecke in een interview met de Wall Street Journal in 2017.
In het parlement heeft Weidel zelf gesproken over moslims, die meer dan vijf miljoen van de bevolking van haar land uitmaken, als “meisjes met hoofddoeken en door de staat gefinancierde messentrekkers”.
Weidel houdt vol dat het haar aanhangers zijn die slachtoffers zijn.
“Duitsland,” klaagt ze, “is zo gepolariseerd geworden.”
