Wilfried Eckl-Dorna, Jana Randow, Carolynn Look, Petra Sorge, Bloomberg, 10 februari 2024 – In een enorme productiehal in Düsseldorf begeleidden de sombere tonen van een hoornblazer afgelopen herfst de laatste handeling van een eeuwenoude fabriek.
Te midden van fakkels en fakkels stonden veel van de 1600 mensen die hun baan kwijtraakten met een uitgestreken gezicht te kijken. Gloeiend metaal van het laatste product van de fabriek – een stalen pijp – werd in een wals tot een perfecte cilinder gladgestreken.
De ceremonie maakte een einde aan een 124 jaar durende fabriek die begon in de hoogtijdagen van de Duitse industrialisatie en twee wereldoorlogen doorstond, maar de nasleep van de energiecrisis niet overleefde.
Het afgelopen jaar zijn er veel van dit soort afsluitingen geweest, die de pijnlijke realiteit waarmee Duitsland wordt geconfronteerd onderstrepen: zijn dagen als industriële supermacht zijn mogelijk geteld.
De productie in de grootste economie van Europa vertoont sinds 2017 een dalende trend en de daling versnelt naarmate het concurrentievermogen afneemt.
“Er is niet veel hoop, als ik eerlijk ben,” zegt Stefan Klebert, CEO van GEA Group AG – een leverancier van productiemachines die zijn wortels heeft in de late jaren 1800.
“Ik ben er echt niet zeker van dat we deze trend kunnen stoppen. Veel dingen zouden heel snel moeten veranderen.”
De fundamenten van Duitslands industriële machine zijn als dominostenen omgevallen. De VS drijft weg van Europa en probeert te concurreren met zijn trans-Atlantische bondgenoten voor klimaatinvesteringen. China wordt een grotere rivaal en is niet langer een onverzadigbare koper van Duitse goederen.
De genadeklap voor sommige zware fabrikanten was het einde van enorme hoeveelheden goedkoop Russisch aardgas.
Naast de wereldwijde volatiliteit versterkt de politieke verlamming in Berlijn al lang bestaande binnenlandse problemen zoals een krakende infrastructuur, een vergrijzende beroepsbevolking en de wirwar van bureaucratie.
Het onderwijssysteem, ooit een sterk punt, staat symbool voor een langdurig gebrek aan investeringen in openbare diensten. Het onderzoeksinstituut Ifo schat dat afnemende wiskundige vaardigheden de economie tegen het einde van de eeuw ongeveer 14 biljoen euro aan productie zullen kosten.
In sommige gevallen vindt de industriële downshift plaats in kleine stappen, zoals het terugschroeven van uitbreidings- en investeringsplannen. Andere zijn duidelijker, zoals het verplaatsen van productielijnen en het schrappen van personeel.
In extreme gevallen – zoals de pijpenfabriek van Vallourec SACA, ooit onderdeel van de gevallen industriële reus Mannesmann – is het gevolg permanente sluiting.
“De schok was enorm”, zegt Wolfgang Freitag, die al sinds zijn tienerjaren in de fabriek werkt. De 59-jarige heeft nu de taak om apparatuur te demonteren voor de verkoop en zijn oude collega’s te helpen bij het vinden van nieuw werk.
Duitsland heeft nog steeds een benijdenswaardige lijst van kleine, flexibele fabrikanten en de Bundesbank en anderen verwerpen het idee dat een volledige deïndustrialisatie nabij is. Maar nu de hervormingen zijn vastgelopen, is het onduidelijk wat de neergang zal vertragen.
“We zijn niet langer concurrerend”, zei minister van Financiën Christian Lindner eerder deze maand op een evenement van Bloomberg.
“We worden armer omdat we geen groei hebben. We raken achterop.”
De wankele coalitie van kanselier Olaf Scholz werd half november nog verder in de war gestuurd door een begrotingscrisis die werd veroorzaakt door een gerechtelijke uitspraak over leenmaatregelen, waardoor de regering weinig ruimte had om te investeren.
“Je hoeft geen pessimist te zijn om te zeggen dat wat we nu doen niet genoeg zal zijn”, zegt Volker Treier, hoofd buitenlandse handel bij de Duitse Kamers van Koophandel en Industrie.
“De snelheid van de structurele veranderingen is duizelingwekkend.”
Frustratie is wijdverspreid. Honderdduizenden mensen zijn de afgelopen weken de straat op gegaan om te protesteren tegen extreemrechts, toch ligt de AfD in de peilingen voor op alle drie de regeringspartijen. De AfD heeft alleen nog een achterstand op het conservatieve blok. Scholz’ sociaaldemocratische alliantie krijgt steun van 34% van de kiezers, volgens een analyse van Spiegel van recente enquêtes.
Het afnemende industriële concurrentievermogen dreigt Duitsland in een neerwaartse spiraal te storten, volgens Maria Röttger, hoofd Noord-Europa van Michelin. De Franse bandenfabrikant gaat twee van zijn Duitse fabrieken sluiten en een derde inkrimpen voor het einde van 2025, een maatregel die meer dan 1500 werknemers zal treffen. De Amerikaanse concurrent Goodyear heeft soortgelijke plannen voor twee fabrieken.
“Ondanks de motivatie van onze werknemers zijn we op een punt gekomen dat we geen vrachtwagenbanden tegen concurrerende prijzen uit Duitsland kunnen exporteren,” zei ze in een interview.
“Als Duitsland niet concurrerend kan exporteren in de internationale context, verliest het land een van zijn grootste sterke punten.”
Andere voorbeelden van achteruitgang duiken regelmatig op. GEA sluit een pompenfabriek in de buurt van Mainz ten gunste van een nieuwere vestiging in Polen. Auto-onderdelenmaker Continental AG kondigde in juli plannen aan om een fabriek te sluiten die onderdelen voor veiligheids- en remsystemen maakt. Concurrent Robert Bosch GmbH is bezig met het schrappen van duizenden werknemers.
De energiecrisis in de zomer van 2022 was een belangrijke katalysator. Hoewel worstcasescenario’s zoals het bevriezen van huizen en rantsoenering werden vermeden, blijven de prijzen hoger dan in andere economieën, wat de kosten van hogere lonen en complexe regelgeving nog verhoogt.
Een van de zwaarst getroffen sectoren is de chemische industrie – een direct gevolg van het feit dat Duitsland geen goedkoop Russisch gas meer heeft. Nu de overgang naar schone waterstof nog onzeker is, is bijna een op de 10 bedrijven van plan om productieprocessen permanent stop te zetten, volgens een recente enquête van de branchevereniging VCI.
BASF SE, Europa’s grootste chemieproducent, schrapt 2600 banen en Lanxess AG vermindert het personeelsbestand met 7%.
De trage Duitse bureaucratie houdt ook geen gelijke tred, zelfs wanneer bedrijven bereid zijn om te investeren. GEA installeerde zonne-energiecapaciteit in een fabriek in het West-Duitse Oelde, waar het apparatuur maakt om room van melk te scheiden.
Het bedrijf vroeg in januari vergunningen aan voor de stroomvoorziening, twee maanden voordat het met de bouw begon, en wacht nog steeds op goedkeuring – bijna twee jaar na de start van het project.
De energieschaarste kwam snel na de verstoringen door de pandemie die leidde tot stilgevallen assemblagelijnen toen Duitse autofabrikanten maanden moesten wachten op chips en andere onderdelen. Dit onderstreept de risico’s van het vertrouwen op een wijdvertakt netwerk van leveranciers, vooral in Azië.
China veroorzaakt nu op verschillende manieren problemen voor Duitsland. Naast de strategische verschuiving naar geavanceerde productie, zorgt de vertraging van de economie van de Aziatische supermacht ervoor dat de vraag naar Duitse goederen nog verder afneemt.
Tegelijkertijd baart de goedkope concurrentie uit China industrieën zorgen die belangrijk zijn voor Duitslands klimaattransitie – en niet alleen elektrische auto’s. Fabrikanten van zonnepanelen sluiten hun deuren.
Fabrikanten van zonnepanelen sluiten hun deuren en snijden in hun personeelsbestand omdat ze moeite hebben om te concurreren met door de staat gesteunde Chinese rivalen. Solarwatt GmbH uit Dresden heeft al 10% van zijn werknemers ontslagen en verplaatst mogelijk de productie naar het buitenland als de situatie dit jaar niet verbetert, aldus CEO Detlef Neuhaus.
De tegenwind in Duitsland vereist aanpassing. Voor EBM-Papst, een producent van ventilatoren en ventilatoren, betekende de industriële crisis de overname van een noodlijdende leverancier. En om wendbaar te blijven, verplaatste het bedrijf de productie naar onderdelen voor warmtepompen en datacenters en weg van de autosector. Het wil ook een aantal administratieve taken overbrengen naar Oost-Europa of India.
“Het gaat niet alleen om energie,” zei CEO Klaus Geißdörfer in een interview.
“Het gaat ook om de beschikbaarheid van personeel in Duitsland, die nu erg gespannen is.”
Binnen tien jaar zal de beroepsbevolking te klein zijn om de economie te laten functioneren zoals nu, voegde hij eraan toe.
De Bundesbank concludeerde in een rapport van september dat een daling in de verwerkende industrie – die net geen 20% van de economie uitmaakt, bijna twee keer zoveel als in de VS – niet zorgwekkend is als het geleidelijk gaat.
Een dergelijke trend zou het einde kunnen betekenen van de weg voor meer eenvoudige fabrikanten zoals de pijpenfabriek in Düsseldorf.
Freitag, lid van de ondernemingsraad van de fabriek, helpt nu bij de voorbereiding van de verkoop van het 90 hectare grote terrein. Veel van de apparatuur zal op een schroothoop belanden, wat “mijn hart en ogen doet tranen,” zei hij.
