Forum heeft sinds deze week nog maar één Senator over. Opmerkelijk voor een partij die in maart 2019 de grootste was. De doelstelling om Nederland via de Eerste Kamer te veranderen is behoorlijk mislukt. Niet alleen omdat bijna alle Eerste Kamerleden weg zijn, maar ook omdat hun inhoudelijke invloed in de Senaat altijd minimaal is geweest.
Dit is vooral pijnlijk omdat FvD destijds zo ontzettend veel moeite deed om sterk vertegenwoordigd te zijn in de Eerste Kamer. Dit was de enige reden dat de partij überhaupt meedeed aan de Provinciale Statenverkiezingen. Er moesten Statenleden komen die FvD in de Eerste Kamer konden stemmen. Wat die Statenleden verder zouden gaan doen interesseerde Forum niet. Er was dan ook nauwelijks training en nauwelijks een programma.
Nu FvD in de Eerste Kamer compleet is mislukt, is de vraag hoe het ging in de provincies. Verrassing: een partij die nooit interesse toonde in het provinciale bestuur maakte er ook op dat bestuursniveau een puinhoop van. Tijd voor een rondgang. De puinhoop is zo groot, dat u er maar eens rustig voor moet gaan zitten.
Bij de Provinciale Statenverkiezingen had FvD vooral interesse in vier provincies: Noord- en Zuid-Holland, Gelderland en Noord-Brabant, want die zouden de meeste stemmen opleveren voor de Eerste Kamer. De verwachting was dat Forum in de Randstad de meeste aanhang zou hebben. Dat klopte: in Noord-Holland werd FvD de grootste. Al snel volgde de eerste afsplitsing: Robert Baljeu – ooit de manager van het FvD-partijbureau – werd uit de fractie geknikkerd.
Acht Statenleden bleven over. Eind 2020 vertrokken er nog eens vijf. Achteraf is goed te zien waarom: de ruzie tussen de kampen Baudet en Nanninga liep dwars door de Noord-Hollandse fractie. Statenlid Nanninga nam vier gelijkgezinden mee naar JA21. Er bleven drie geharnaste FvD’ers over. De belangrijkste was Johan Dessing, destijds lijsttrekker en tegenwoordig het enige Eerste Kamerlid. Een zeer beroerd spreker, waarbij je direct kunt vermoeden dat Nanninga hem op alle fronten de baas is.
De twee andere FvD’ers stemmen niet vrolijker. Joyce Vastenhouw bleef Baudet trouw en is inmiddels ook via een baan aan de partij verbonden. Een mooi voorbeeld van wat Forum vaker deed: loyaliteit kopen. Tot slot hebben we nog Ralph Dekker, een man die tot op de dag van vandaag Baudet-fan is en volgens talloze critici – met enig gevoel voor understatement – ook totaal onnavolgbaar is.
Zuid-Holland lijkt op Noord-Holland: dit was een belangrijke provincie, FvD werd de grootste, praatte even mee over een coalitie maar kwam in de oppositie terecht. Misschien nog wel belangrijker: ook hier liep de scheiding van Baudet-fans en gematigden dwars door de fractie. Aanvankelijk werd deze geleid door Rob Roos, maar hij werd al snel Europarlementariër. De fractie koos toen Matthijs Sandmann als voorzitter: een vriendelijke, ietwat saaie oud-politicus van Leefbaar Rotterdam.
Ook hier zaten geharnaste Baudet-fans: Gideon van Meijeren zit nog steeds in de Provinciale Staten, al is hij er nauwelijks. Tot voor kort zat hier ook Silvio de Groot, een fanatiek Baudet-fan en tevens enige tijd partijbestuurder. Hij is inmiddels weg en niemand weet wie hem moet opvolgen. De kans is groot dat zijn zetel leeg blijft. Dat deze Baudet-fans niet met gematigde FvD’ers als Sandmann konden samenwerken, is een open deur. Sandmann en zes anderen werden dan ook JA21.
Soms is de gekte wel erg groot in Zuid-Holland. In 2019 liep Caroline Persenaire over naar de Groep Otten (GO) en kreeg later gezelschap van Ewald Kegel, een oud-vriend van Otten die zich niet meer thuis voelde bij Forum. Maar toen GO niet van de grond kwam, keerde Kegel na een kleine twee jaar weer terug, werd fractievoorzitter en is nu feitelijk de enige actieve FvD’er in Zuid-Holland.
FvD kreeg in meerdere provincies te maken met uitgeputte kandidatenlijsten: er bleken niet voldoende kandidaten te zijn die in de provincie wonen om alle zetels in te kunnen nemen. In Flevoland speelde dit al op dag één: er waren zeven kandidaten uit de provincie, maar FvD won acht zetels. Maxim Gortworst verhuisde toen van Amsterdam naar Flevoland om die zetel te kunnen bezetten. Alom wordt betwijfeld of hij ooit echt in Flevoland heeft gewoond. Echte controle was er niet.
Ruim een jaar later was Gortworst weer weg en bleef zijn zetel leeg. Toen was Statenlid Cornelis van den Berg inmiddels aangesloten bij GO. Ook de resterende zeskoppige fractie bleef niet bijeen: eind 2020 vertrokken vijf leden naar JA21. Zo had Flevoland nog maar één FvD’er over, Anton de Lange, die in ruil voor zijn loyaliteit op allerlei FvD-podia een verwarde indruk mocht maken.
Er is maar één provincie waar we Forum wellicht een succes kunnen noemen. In Utrecht bleef de voltallige fractie bij elkaar. Eind 2020 stapte de hele fractie als één blok over naar JA21. Men werd er zelfs hofleverancier: Statenlid Nicki Pouw werd Tweede Kamerlid en twee van haar collega’s kwamen hoog op de kandidatenlijst te staan. Belangrijkste probleem: een uitgeputte kandidatenlijst, want van de zes zetels zijn er inmiddels nog maar vijf gevuld.
Friese Statenvergaderingen zijn deels in het Fries en daarom voor buitenstaanders slecht te volgen. Onnavolgbaarheid is ook het kenmerk van de provinciale FvD-fractie. Tot eind 2020 bleef men bij elkaar en toen splitste men zich als blok af. Dit was waarschijnlijk het werk van fractievoorzitter Maarten Goudzwaard. Het leek een mooi resultaat, maar binnen anderhalve maand ging iedereen – behalve Goudzwaard – weer terug naar Forum. Waarom de meningen zo snel omsloegen is onduidelijk.
Ook hier nam de versplintering alleen maar toe: Johann Stellema wilde na zijn terugkeer naar Forum weg omdat de partij steeds in een kwaad daglicht stond. Kennelijk had hij nooit bedacht dat hij met Goudzwaard ook bij JA21 had kunnen zitten. Stellema’s zetel werd ingenomen door Samuel van Swol, die in maart 2019 al benoemd had kunnen worden maar toen vanwege de boreale speech van zijn zetel afzag. Van Swol rommelde even wat met Code Oranje en begon daarna voor zichzelf.
Nog zoiemand: Grite Wymenga had het al te kwaad in de FvD-gelederen, barstte publiekelijk al eens in tranen uit en zegde haar partijlidmaatschap op, maar bleef wel in de fractie. Dat was onwerkbaar en dus stapte ze er later alsnog uit. Ze ging naar BVNL. Het lijkt een poging haar Statenlidmaatschap na de verkiezingen van 2023 te verlengen.
In Groningen liet Eddy Kuiper zich al snel nauwelijks meer zien. Uiteindelijk vertrok hij. Ook hier leverde dit een probleem op: was er nog wel een kandidaat die de vacature kon vervullen? De laatste man op de kandidatenlijst – Jeroen de Vries – nam deze zetel begin 2021 in namens GO. Ook hier vond een verhuizing plaats om dit mogelijk te maken. Vreemd: begin 2022 zagen we De Vries opduiken op GO-verkiezingsposters in Amsterdam.
In Groningen had FvD altijd al moeite goede mensen aan zich te binden. Over Daniël Osseweijer waren twijfels, omdat hij uit de hoek van de PVV kwam. Dat paste niet bij het idee dat FvD een gematigde partij zou zijn. Maar dit is inmiddels achterhaald: destijds was hij te extreem, nu past hij prima in het profiel. Hij mocht onlangs zelfs kandidaat-raadslid zijn.
Fractievoorzitter Bart van der Werff kon zijn fractie niet bijeenhouden: Robert Pestman vertrok eind 2020 naar Code Oranje en zit inmiddels alweer bij BVNL. Henk Marquart Scholtz begon begin 2021 een fractie met de naam ‘Ons Groningen’. Zo vormen vijf FvD-Statenleden nu vier fracties. Als dank heeft Van der Werff inmiddels baantjes bij Forum, wederom een platte doch effectieve manier om hem loyaal te houden.
In Drenthe werd de kandidatenlijst aangevoerd door Hendrikus Velzing, een vroege fan van Baudet die al in 2017 op de Tweede Kamerlijst stond. Net als elders viel de fractie groter uit dan gedacht: zes Statenleden. Het was al snel duidelijk dat niet alle leden Baudet onvoorwaardelijk steunden. Vier van hen namen eind 2020 de benen en sloten zich aan bij JA21. Daar kregen ze gezelschap van een Statenlid van OpDrenthe.
Forum hield in Drenthe twee zetels over, maar of beide Statenleden echt loyaal zijn blijft onduidelijk. Rond Johnny Bos blijft de sfeer hangen dat hij niet weg durft. Zo komen we op de interessante vraag of dit überhaupt nog zou kunnen. Bij JA21 was in een eerder stadium niet iedere FvD-afsplitser welkom, maar inmiddels komen er mondjesmaat nieuwe mensen bij. Hoe zou dat bij late spijtoptanten van Forum gaan?
De zes mannen die in 2019 in Overijssel aantraden zijn ook geen eenheid meer. Chilion Snoek sloot zich na een jaar aan bij GO, ging mee naar de Partij voor de Toekomst, een fusie van GO met Henk Krol. Toen die partij schipbreuk leed, ging Snoek niet meer terug naar Otten. Hij vormt nu de fractie ‘Mooi Overijssel’ met een afgesplitst 50Plus-Statenlid, die destijds ook een blauwe maandag bij de partij van Otten en Krol zat. Hoe serieus dit initiatief is, is onbekend.
De vijf resterende Statenleden bleven ook geen eenheid. Eind 2020 liepen er vier weg. Andreas Bakir bleef: hij werkt voor Forum in de Tweede Kamer en laat zijn gezicht in de Staten nauwelijks zien. Ook hier zien we financiële afhankelijkheid. De vier weggelopen FvD’ers werden een gezamenlijke fractie maar de leden hadden verschillende affiliaties. Drie van hen zitten bij JA21, Johan Stuut bij Code Oranje. De naam van de gezamenlijke fractie werd Onafhankelijke Conservatieven en Liberalen (OCL).
Inmiddels is Stuut vertrokken, is hij opgevolgd door Theo Nuijten en ook hij is alweer weg. Nuijten laat een lege zetel achter. De drie mannen die nu nog in OCL zitten zijn allemaal lid van JA21, dus wellicht dat de fractie binnenkort een herkenbare naam krijgt. Maar het zou ook goed kunnen van niet.
In Gelderland haalde Forum acht zetels. FvD’er van het eerste uur, Arjan de Kok, wist de fractie aanvankelijk bijeen te houden. Bij de crisis eind 2020 splitste maar één Statenlid af: Tom Roetert, een maand later gevolgd door Krijn Mout en Armita Taheri, de van oorsprong Iraanse die eind 2019 nog hoge ogen gooide op het FvD-congres toen ze een vurig pleidooi hield voor de Nederlandse cultuur. Ze is al maanden niet meer op het Provinciehuis gezien. Mout ook niet: hij is te druk met werk. Roetert is door ziekte afwezig geweest.
De Kok zit inmiddels bij BVNL en daarmee zijn er in Gelderland vijf fracties op acht FvD-Statenleden. De vier eenlingen blijken niet bereid of in staat met elkaar samen te werken, als ze überhaupt nog op het netvlies hebben dat ze in de Provinciale Staten zitten. Alleen De Kok lijkt daadwerkelijk met zijn werkzaamheden bezig. De vier resterende FvD’ers zullen wel bij Baudet blijven: zo is fractievoorzitter Peter Vermaas verkozen in de gemeenteraad van Epe en Ilze van Roozendaal in Tiel.
In Limburg mocht Forum na de verkiezingen meedoen aan een extra-parlementaire coalitie. Het was een ingewikkelde smoes om te kunnen doen alsof Forum niet echt in de coalitie zat, om zo het CDA in bedwang te houden na de interne perikelen rond de landelijke samenwerking met de PVV. Lijsttrekker Ruud Burlet mocht gedeputeerde worden. Officieel zou de coalitie met wisselende meerderheden gaan werken, maar voordat daar veel ervaring mee kon worden opgedaan, was deze alweer beëindigd.
De smoes van de extraparlementaire coalitie kon vooral werken omdat de Limburgse FvD-fractie een gematigd profiel leek te hebben. Deze was zelfs zo gematigd dat Baudet-fan Cees van der Sande boos vertrok omdat het volgens hem ‘FvD Light’ was. Dat blijkt achteraf toch niet helemaal waar: bij de crisis binnen Forum bleek lang niet iedereen gematigd. Drie van de zeven Statenleden bleven bij Forum, de andere vier gingen samen verder als ‘Samen voor Limburg’.
Ook in Limburg kozen de afsplitsers niet voor JA21, terwijl dat waarschijnlijk wel had gekund. De implosie van Forum had nog een gevolg: er ontstond landelijk zo’n groot tekort aan vrouwen dat fractievoorzitter Simone Kerseboom Kamerlid mocht worden. Dat ze in Limburg nooit indruk had gemaakt maakte niet uit.
Noord-Brabant was belangrijk voor Forum vanwege het grote aantal Eerste Kamerzetels dat via deze provincie kon worden verzekerd. Het resultaat was prima: negen Statenleden. Hier kwam Forum in de oppositie terecht, maar mocht na een jaar meebesturen met onder andere CDA en VVD. Er waren geen smoesjes meer nodig.
Dit leek heel even de definitieve entree van Forum in bestuurlijk Nederland, maar het was in werkelijkheid het begin van het einde. De coalitie ging door met het bouwen van windmolens en ook het door FvD gehate stikstofbeleid ging verder, zelfs in een hoger tempo dan noodzakelijk was. Je zou kunnen zeggen dat CDA en VVD Forum vakkundig om de tuin hadden geleid om alles uit te voeren waar de partij eigenlijk tegen was. Een vage toezegging over kerncentrales en FvD was om.
Zoals wel meer partijen aan het pluche kleven bleef FvD bij elkaar omwille van de coalitie. Begin 2021 ging het alsnog mis. Stijn Roeles stopte in gedesillusioneerde toestand, drie Statenleden stapten over naar JA21 en Hans Smolders vertrok. Heel even steunde JA21 de coalitie nog, maar die was desondanks al snel ten einde. Van de vier resterende FvD’ers bleef uiteindelijk alleen Joris van den Oetelaar over. De andere drie vervolgden hun werk bij BVNL. Eindstand in Brabant: twee lege zetels en drie fracties.
In veel provincies had FvD moeite kandidaten te vinden en Zeeland was daar een dramatisch voorbeeld van. Niemand wilde lijsttrekker worden en zo werd Fred Walravens de voorman. Hij werd vooral bekend omdat hij weigerde journalisten te woord te staan terwijl ze bij hem voor de deur stonden. Het voorval was al snel het symbool voor het totale gebrek aan politieke capaciteiten van de man die alleen op deze plek terecht was gekomen omdat er niemand anders was.
Zo werd Zeeland een geval apart: hier implodeerde de fractie om puur interne redenen, namelijk dat Statenleden gek werden van hun eigen fractievoorzitter. Robert Brunke was er na een half jaar al klaar mee, een paar maanden later Robert Koevoets en later tevens Eelco van Hoecke. Zo bleef Walravens samen met Martin Bos over, een man die De Grote Leider qua gekte redelijk weet te evenaren. Walravens en Bos zijn sinds kort ook raadslid voor Forum. Ook hier een beloning voor hun trouw.
Bij de afsplitsers bleef het onrustig. Brunke en Koevoets begonnen hun eigen partij, ProZeeland, maar daar stapte Koevoets later weer uit, omdat het niet zou klikken. Hij werd weer lid van Forum, maar werd geen onderdeel van de fractie met Bos en Walravens. Zo gek was hij nou ook weer niet.
Wat leren we van de implosie van Forum in de provincies? Van de 86 zetels die Forum haalde zijn er nog maar 24 in handen van FvD, exclusief de Zeeuwse zetel van Koevoets, die lid is maar niet onder deze naam opereert. 30 Statenleden opereren nu als JA21, exclusief drie Statenleden in de Overijsselse OCL-fractie. Vier Statenleden zijn onderdeel van GO en zes van BVNL. De rest is zelfstandig, vormt een provinciale groep of is aangesloten bij een andere, al bestaande fractie. Zes zetels zijn inmiddels niet meer in te vullen en dus onbezet.
Veel FvD’ers stapten op uit onvrede over Baudet. Begrijpelijk, maar de vraag blijft of ze dat in 2019 niet hadden kunnen zien aankomen. Er is echter meer ellende: sommige fracties blijken al vanaf het begin verdeeld te zijn geweest. FvD zaagde de kandidaten niet door over hun politieke standpunten en de Statenleden hadden vooraf geen beeld met wie ze een fractie gingen vormen. Ze merkten pas na hun installatie dat ze inhoudelijk geen team waren.
Loyaliteit is alles: veel mensen die nu nog bij Forum zitten zijn persoonlijk, financieel of uit ijdelheid aan de partij van Baudet gebonden. Of het uit liefde voor Forum is, is maar de vraag. Wel hebben ze de neiging om zich steeds verder in te graven. Meerdere FvD-Statenleden zijn sinds kort raadslid of hebben een betaalde baan bij de partij. Ze kunnen steeds moeilijker weg. Toch lijkt het onwaarschijnlijk dat ze allemaal tot volgend jaar maart zullen blijven: FvD heeft steeds weer nieuwe afsplitsers geproduceerd.
Voor bijna iedereen die via FvD in de Staten zit lijkt het avontuur volgend jaar voorbij: FvD’ers zullen veelal hun zetel verliezen, GO lijkt op sterven na dood, BVNL heeft het moeilijk en provinciale partijen zijn behalve in Friesland nooit echt een succes geweest. De enige uitzondering zijn de Statenleden die overstapten naar JA21, een partij die in ieder geval in de peilingen bestaansrecht lijkt te hebben.
De vraag blijft: zou JA21 wel serieus met de provincies aan de slag gaan?
Lees ook van Chris Aalberts:
