De gierige Scrooge is graatmager om zijn gierigheid uit te drukken. Dik Trom is niet zomaar dik van vraatzucht, maar zo dik als de dikste trommel. Cruella Deville is niet een beetje gemeen, maar wreder dan wreed, daarom heet ze zo. Sinterklaas is niet zomaar oud, maar zo oud dat hij niet meer in leven kan zijn. Daarom heeft hij wit haar en een hele lange baard. Zwarte Piet is zwarter dan zwart, als de grote onbekende in de pikzwarte nacht. Sneeuwwitje is niet zomaar blank, maar zo wit als sneeuw met ravenzwart haar. De domme August met z’n rode neus staat voor jonge onschuld en naïeviteit, de Pierrot met z’n witgeschminkte gezicht en witte kostuum staat dicht bij de melancholie van de dood. De witte engel met vleugels is de goedheid zelve en de zwarte duivel met hoorns op zijn hoofd het pure kwaad.
Een manwijf heet zo, omdat het een wijf is dat op een man lijkt. De supernicht is de overdrijving van de verwijfde man. Het domme blondje het cliché van het domme wicht, de macho van de mannelijke zelfingenomen versierder.
We zijn vergeten dat het archetype staat voor de uiteinden van het spectrum. We nemen hun betekenis te letterlijk en vatten hun bestaan op als een persoonlijke belediging. De symboliek van de onderbewuste oerpersonages ontgaat ons. We gaan ten onder aan gebrek aan fantasie en we verwarren gelijkwaardigheid met eenvormigheid.
In de strijd voor gelijkwaardigheid van man-vrouw, zwart-blank, oud-jong, links-rechts wordt over het hoofd gezien dat gelijkheid in recht niet hetzelfde is als gelijkheid in vorm. Gelijkheid in vorm leidt tot armoe en verschraling. In het verlangen allemaal hetzelfde te zijn, hetzelfde te denken, er hetzelfde uit te willen zien, begrijpen we niet dat we onszelf enorm te kort doen.
We doen zo ons best hetzelfde te zijn, dat we ons verliezen in de formulering van goed en kwaad en aan de inhoud voorbijgaan. Als we maar afspreken wat goed is en wat slecht, kunnen we alles meten langs de correcte meetlat en afkeuren wat daarbuiten valt. Het maakt dat iedereen die maar enigszins vindt dat hem of haar in deze formulering onrecht wordt aangedaan, zichzelf kan afficheren als slachtoffer en gekwetste.
De gedachte “ik ben held, ik durf want ik steek mijn nek uit, ik heb geloof in eigen kunnen en ik ben uniek en zelfdenkend” verliest het daardoor van het verongelijkte, afhankelijke rechtsdenken van de geformuleerde meetlat. Alles wat afwijkt van het “correcte denken” wordt bestempeld als seksisme, racisme en fascisme. We moeten binnen de lijntjes kleuren met de juiste, verantwoorde kleurpotloden.
We vervallen in groepsdenken en komen als voor-en tegenstanders tegenover elkaar te staan. We worden ingedeeld in voor of tegen, links of rechts, oud of jong, man of vrouw, zwart of blank, goed of fout. In onze zoektocht naar harmonie veroorzaken we het tegenovergestelde: we creëren oorlog en vermoorden de stem van het individu.
Alles moet eraan. Fouten in de geschiedenis moeten worden uitgewist, kunst, boeken, sprookjes en toneelstukken moeten worden aangepast. De bezem moet erdoor en er moet orde in de tent. Alles wat ons doet herinneren aan ons falende en feilbare mens zijn moet verwijderd worden. Alles moet gladgestreken als smakeloze pap. We vergeten het leven te vieren in al zijn onvolkomenheid en wanorde.
Ik pleit voor de verschillen, de veelkleurigheid, de botsing van mening en het debat daarover. Ik kies voor het fantasievolle brein en het hartstochtelijke hart. Ik zoek het ongewisse en niet veroordelende. Ik omarm de ongebreidelde nar en al zijn archetypische vrienden. Ik hou van het uiterste en het onverwachte; ik hou van de kracht van het individu, in welke vorm dan ook.
Leve de ongelijkvormige gelijkwaardigheid!
Carine Crutzen is actrice.
