In vergelijking met de absurditeit van de hedendaagse realiteit, is cultuurmarxisme een zeer begrijpelijk concept, schreef ik dit weekend. Qua absurditeit gaf ik het voorbeeld dat de buste van Maurits was verwijderd uit het Mauritshuis. Volgens directeur Emilie Gordenker zou de buste zijn vervangen en niet verwijderd. Politici als premier Rutte zouden maar overdrijven dat de omgang met de vaderlandse geschiedenis vandaag wordt bepaald door culturele gevoeligheden en uit Amerika overwaaiend activisme.
Het lijkt lastig te bepalen wat precies waar is. Het oogt in eerste opzicht onwaarschijnlijk dat het Mauritshuis Maurits zou verwijderen – maar zeker weet je het nooit, want we leven vandaag in een absurde tijd. Er gebeuren wel gekkere dingen. Zoals de paasstol die plots feeststol heet, politie aan de deur omdat je wil demonstreren tegen gasboring, jezelf in een EU-nepnieuwsarchief terugvinden omdat je iemand citeert die op eigen conto beweert dat Oekraïne een oligarchenstaat is, en een invasie van Roma-kinderen die niet zo benoemd mag worden omdat de politie geen etniciteit meer registreert. De lengte van dit artikel noopt hier tot beperking: in ieder geval heeft wie zich afvraagt wat deelnemers aan De Nederlandse Leeuw nu ontevreden stemt over Nederland, hiermee alvast wat aanknopingspunten.
Terug naar Maurits. Wat zich afspeelt rond zijn buste is een kwestie van damage control, PR- en imago-management. Het bestuur denkt: vanuit verschillende beweegredenen passen we het beeld aan, en afhankelijk van de maatschappelijke reactie zetten we sommige beweegredenen sterker aan en zwakken we andere af. Niettemin was het lomp om nu te zeggen dat Rutte “niet bij de les was” – het Mauritshuis is immers zelf ingegaan op de geschiedenis van de slavernij en legde het verband met de buste nog voordat de politiek erover begon.
Imara Limon is van mening dat Nederland ontzettend racistisch is. Zij is conservator en pleitte voor het verwijderen van de buste vanwege een connectie met de slavernij. De Volkskrant bracht dit nieuws op 6 januari en presenteerde haar als “nieuwe bruggenbouwer” – wellicht was “nieuwe beeldensloper” een treffender titel geweest? Niettemin werd zij uitgeroepen tot het museumtalent 2017. Zoals de krant haar weergeeft streeft Limon naar een grondige en langlopende cultuurverandering in Nederland:
“Diversiteit is hip, en als je niet oppast gaan veranderingen daardoor juist langzamer. Dan is het even een projectje en weer door zoals het was: ‘Pas als diversiteit een gegeven is, kun je een verschil maken’.”
Nu beheerst een historicus als het goed is twee dingen. Ten eerste, chronologie. Ten tweede, bronnenonderzoek. Beiden tonen hoe de verklaringen van het Mauritshuis inconsequent zijn.
“Ze kon niet laten dat borstbeeld toch even te noemen. Waarom stond het daar? Afgelopen zomer werd het stilletjes weggehaald. Limon vond dat ‘toch wel fijn’, zegt ze met gevoel voor understatement.”
Aldus de Volkskrant op 6 januari.
Misschien toch geen geraaskal, wat Rutte zei. En er is meer bevestiging, want bronnenonderzoek:
“Maar, geeft Brakenhof toe, het maatschappelijk debat over het slavernijverleden gaf bij de beslissing de doorslag. Naast Imara Limon uitten auteur Anousha Nzume en columnist Zihni Özdil kritiek.”
Ja het staat er echt. “Gaf bij de beslissing de doorslag.” Aldus hoofd marketing Koen Brakenhoff in de Volkskrant op 16 januari.
De uitspraak van Mauritshuis-directeur Emilie Gordenker, dat Rutte “beter naar de feiten had moeten kijken”, dateert echter van 22 januari. Gordenker wil Rutte onderuithalen door te reageren op zijn statement dat is verbonden aan een werkelijkheid die inmiddels is omgeframed. Ze doet het namelijk voorkomen alsof de verplaatsing van de buste een kwestie was van een kunsthistorische discussie en gepland onderhoud. ‘Wat maakt die Rutte zich toch druk – culturele gevoeligheden speelden totaal geen rol in de omgang met het standbeeld!’ Maar lazen we niet een week eerder dat deze gevoelige kant van het verleden bij de beslissing ‘van doorslaggevende betekenis’ was?
Dit zien we bevestigd door Historiek.net op 17 januari. Het medium noemt inderdaad dat er geen sterke kunsthistorische argumenten waren voor de handhaving van de huidige plek, maar concludeert: “Volgens Brakenhoff gaf het maatschappelijk debat over het slavernijverleden echter wel de doorslag, bij de beslissing het beeld te verwijderen.”
Zo zie je maar weer dat nepnieuws zo’n lastig item is. Het spinnen van nieuws gaat niet over het in de wereld brengen van onwaarheden, maar over het uitvergroten van sommige argumenten en het downplayen van andere. Gordenker benadrukt de technische beweegredenen om te kunnen stellen dat wat Rutte, Buma, Bosma en Antoinette zeggen onwaar is, en dus nepnieuws. Maar het ligt anders:
“Intern heeft men naar aanleiding van de landelijke discussie bij het Mauritshuis een discussie gevoerd over het slavernijverleden van Nederland en de rol die Maurits van Nassau hierin speelde. En dit heeft uiteindelijk dus geleid tot de verwijdering van de buste van de naamgever uit de foyer.”
Aldus opnieuw Historiek op 17 januari – ruim voordat Gordenker met haar verklaring kwam.
Klassiek gevalletje reframing, dus.
