Wat is de toegevoegde waarde van gekozen waterschapsbestuurders? Dat is een mooie vraag om het jaar mee te beginnen want in maart zijn er al verkiezingen. In het waterschap controleert het algemeen bestuur – grotendeels gekozen door burgers – het dagelijks bestuur wat de dagelijkse leiding heeft over het waterschap. Het algemeen bestuur lijkt op een gemeenteraad, het dagelijks bestuur zou je kunnen vergelijken met burgemeester en wethouders. Wat houdt deze controle door het algemeen bestuur eigenlijk in?
In het waterschap gaat het continu over technische aangelegenheden rond waterbeheer. Er staan peilbesluiten op de agenda: beslissingen over hoe hoog het grondwater in een bepaalde polder moet staan. Er wordt besloten tot investeringen in zaken als zuiveringsinstallaties, gemalen en dijken. Voor al deze beslissingen geldt dat de gemiddelde burger er geen enkele kennis over heeft. Dat is ook de reden waarom het waterschapsbestuur voor burgers zo weinig aansprekend is: het is technisch en gaat over thema’s waar het grote publiek weinig van begrijpt.
De democratie is een vorm van lekenbestuur. Gewone burgers kandideren zich voor een bepaalde bestuurslaag. Het idee is dat een niet-inhoudelijke expert mee kan praten over het beleid. Dat geldt in bijvoorbeeld de gemeente, maar ook in de Tweede Kamer. Dat is ook een groot goed: iedereen kan zich kandideren en heeft een mening over de aanleg van een weg, de gemeentelijke voorzieningen of de kwaliteit van de zorg. Uitgebreide voorkennis is niet noodzakelijk: eigen meningen en ervaringen vormen voldoende basis om een oordeel te vellen over allerlei plannen.
Maar in het waterschap is dat een probleem. Hier overheerst ‘techniek’ en hebben burgers niet voldoende aan hun eigen ervaring. De ervaringen van de gemiddelde burger met waterbeheer zijn nogal beperkt: burgers moeten belasting betalen, soms loopt men over een dijk en dan kan men begrijpen dat die dijk een functie heeft. Als het water in de gracht niet stinkt is dat ook wel prettig. Zie hier alle tastbare ervaringen van burgers met het waterschap. Is dat genoeg om in het waterschap mee te kunnen praten en het beleid van het dagelijks bestuur te kunnen controleren?
Ambtenaren van het waterschap bedenken of er ergens een extra gemaal moet komen, hoeveel onderhoud zo’n gemaal nodig heeft, hoe hoog het waterpeil her en der kan zijn, welke gevolgen dat heeft, hoe sterk een dijk moet zijn en wanneer het echt noodzakelijk is aan een dijkverzwaring te beginnen. Ze weten wat er gedaan moet worden aan verzilting, bodemdaling en allerlei andere technische dilemma’s. Ambtenaren doen al dit werk voor de dagelijks bestuurders van het waterschap. Die zijn ook al geen experts, maar zij leren in hun fulltime functie vast snel bij.
Maar hoe zit dat voor de via verkiezingen gekozen leden van het algemeen bestuur? Zij zijn parttime controleur en eerder leek dan expert. Expertise is ook hier geen vereiste om verkozen te worden. Wat houdt controle op het beleid van het dagelijks bestuur dan in? Dat leken zonder kennis het beter weten dan de ambtenaren die wel expertise hebben? Dit probleem geldt op alle bestuurlijke niveaus, maar in de gemeente heeft een gemeenteraadslid wel meningen, ervaringen en gezond verstand. In het waterschap is dat beperkt tot ‘droge voeten’. Dat is wat mager.
Het gevolg is duidelijk: deze algemene besturen moeten technische details begrijpen om het beleid te kunnen controleren. Ze moeten studeren. Toch wil eigenlijk niemand dat: het ene bestuurslid vertrouwt me toe dat ‘voorstellen waar geen discussie over is niet op tafel moeten komen’. Dat geldt echter voor bijna alle voorstellen want het gaat elke keer over dezelfde technische details. Een ander klaagt dat hij geen technische vragen mag stellen. Dan is de vergadering namelijk voor andere bestuurders niet meer te volgen. Zo blijft er van controle natuurlijk maar weinig over.
Dus hoe nuttig is zo’n algemeen bestuur waar we in maart voor naar de stembus moeten? Leden van het algemeen bestuur moeten expert worden op het gebied van waterbeheer, anders is hun toegevoegde waarde nul. Het gevolg: de buitenwereld begrijpt niet waar deze gekozen volksvertegenwoordigers het over hebben. Zo doen algemeen bestuurders het al met al nooit goed. Dat worden nog leuke verkiezingen in maart.
Chris Aalberts doet tot aan de verkiezingen van maart verslag van de politiek van de waterschappen. Onder de titel #Waterlanders onderzoekt hij wat er bij deze verkiezingen te kiezen valt. Lees hier de hele serie.
