Forum voor Democratie (FvD) werd vorige week de grootste partij van Nederland. Dat gaat niet ongemerkt aan opiniemakend Nederland voorbij. Ik lees in De Volkskrant dat FvD fascistisch is. Op Twitter lees ik dat FvD de rechtsstaat gaat afbreken, racistisch is en haat en verdeeldheid zaait. Iemand anders twittert dat de mensenrechten in gevaar zijn en weer een ander denkt dat vrouwen niet meer veilig zijn omdat Baudet verkrachting goedpraat. Hoog tijd voor wat relativering.
Tijdens de uiterst matte provinciale campagne was alleen FvD echt actief in het land. Avond aan avond ging de partij grote zalen af die meestal ook goed gevuld waren. Andere partijen organiseerden niets van deze omvang. Deze avonden waren een uitnodiging om op een laagdrempelige manier kennis te maken met de politici en standpunten van FvD, maar de critici die nu het hoogste woord hebben waren er niet of nauwelijks te bekennen. Zij hadden geen eigen observaties nodig om te weten hoe de vork in de steel zit.
Ik was wel in die zalen. In Amsterdam, Utrecht, Enschede en Den Helder. Het programma was steeds hetzelfde: Thierry Baudet deed een soort introductie, waarna FvD’ers als Henk Otten, Annabel Nanninga en Theo Hiddema het woord voerden. De avonden werden gelardeerd met wat video’s die iedereen allang van YouTube zou kunnen kennen en men eindigde elke keer met de mogelijkheid van het publiek om vragen te stellen. Het programma duurde steevast twee uur en hoewel er soms zeker mensen tussentijds wegliepen, bleef de ruime meerderheid geboeid zitten.
Waar ging de FvD-campagne nou eigenlijk over? De drie kernpunten waren elke avond hetzelfde. Ten eerste wil FvD stoppen met de klimaatwet en met de energietransitie. FvD gelooft niet in klimaatverandering en ziet al deze maatregelen als duur en zinloos. Ten tweede wil FvD stoppen met migratie. FvD wil een Australisch migratiemodel waarbij migranten alleen welkom zijn als Nederland ze in economische zin kan gebruiken. Dat geldt ook voor asielzoekers. Ten derde vindt FvD dat het afgelopen moet zijn met het weggeven van soevereiniteit aan Brussel.
Het is goed mogelijk het oneens te zijn met FvD, maar dit lijstje kan alle morele paniek toch echt niet verklaren. Het klimaat was geen groot verkiezingsthema in 2017 maar er komt nu wel beleid wat burgers heel veel geld kost. Burgers hebben zich daar nooit over kunnen uitspreken. Als je tegen dit beleid bent, kon je alleen PVV en FvD stemmen. Voor migratie geldt dit ook: alleen PVV en Baudet willen dichte grenzen. Dat standpunt kan echt niet nieuw worden genoemd. Opinieonderzoek onder burgers laat al lange tijd zien dat de meerderheid dichtere grenzen wil.
Bij de EU weten we het omgekeerde: de meerderheid van Nederland is voor de EU. Die nexit van FvD komt er nooit en we weten al dat er binnen de eigen gelederen twijfel is over dit standpunt. Toch is het niet zo gek dat veel mensen de FvD-kritiek steunen: al decennialang geven Haagse politici de EU de schuld van allerlei impopulaire maatregelen en doen net alsof Nederland in de Europese besluitvorming geen rol speelt. Recent zagen we dat weer bij de pulsvisserij. Wat gek dat je dan afkeer kweekt en dat sommigen dan eurosceptische partijen gaan steunen.
Henk Otten meldde deze avonden telkens dat de koopkracht omhoog en de belasting omlaag moet, de pensioenen geïndexeerd en de basisbeurs terug. Erg realistisch klinkt het allemaal niet, maar het is niet echt gek dat mensen dit toch aantrekkelijk vinden als ze al jarenlang op de nullijn staan. Tot slot waren er soms wat vragen uit de zaal over de publieke omroep. We hoorden meerdere keren FvD’ers zeggen dat de NPO gesaneerd moet worden, maar ook dat FvD niet gaat voorschrijven wat Hilversum moet uitzenden. ‘Dat is meer iets voor Erdogan’, klonk het.
Veel van deze FvD-punten worden gelardeerd met een nationalistisch verhaal. Dat horen we in de politiek niet zo vaak, maar extremistisch is dit verhaal niet. De grote vraag is hooguit wie FvD tot ‘Nederland’ en ‘de Nederlanders’ rekent. Uit niets op deze avonden blijkt dat dat een onderscheid is langs religieuze, etnische of culturele lijnen. Over huidskleur ging het niet, de term ‘boreaal Europa’ viel nergens en de islam werd – en dat is toch vrij opmerkelijk – nauwelijks genoemd. Voor de islam moet je in Nederland nog steeds bij Wilders zijn. Bij FvD klagen ze alleen over jihadisten op een middelbare school en dat is best begrijpelijk.
Dus waar komt die morele paniek over FvD nou eigenlijk vandaan? Het komt in ieder geval niet uit observaties van deze avonden en het komt al helemaal niet uit de provinciale FvD-programma’s, die een uiterst saaie mix zijn van de VVD en standpunten die velen wel hebben maar die nooit waarheid worden. Ook de kandidaten voor de Provinciale Staten geven geen aanleiding tot paniek: ik sprak er de afgelopen twee jaar meerdere en kon er niet eentje op een bruine opinie betrappen. De FvD-lijsttrekkers die op deze avonden aan het woord kwamen blonken vooral uit in saaiheid.
Als ik de morele paniek over FvD goed begrijp, is het bovenstaande allemaal irrelevant want tussen de regels door brengt FvD eigenlijk een fascistische boodschap dat Europa weer wit moet worden. Alleen zijn die duizenden mensen in die FvD-zalen en die honderdduizenden FvD-stemmers kennelijk zo stom om dat essentiële punt te missen.
Wat moeten we vinden van de dubieuze uitspraken die eerder door FvD’ers zijn gedaan? Een deel is uit de context gerukt maar er blijft genoeg over. Met name Baudet laat de verdenking op zich te vaak met extremisten te hebben geluncht, hun ideeën al dan niet halfslachtig te hebben overgenomen en een plaats te hebben gegeven in een breder politiek verhaal. We weten niet goed of dat uit overtuiging, domheid, slordigheid of effectbejag is, maar het wekt sowieso geen enkel vertrouwen. Het is ook een reden waarom velen nooit FvD zullen stemmen.
Stel nou dat die fascistische agenda er echt is en dat velen zich daadwerkelijk bij de neus hebben laten nemen. Dan is er vooral een probleem voor FvD zelf: kandidaten hebben deze agenda zeker niet omarmd. Kijk de programma’s er maar op na. Als Baudet binnenkort concrete voorstellen gaat doen om Nederland witter te maken en linkse journalisten een beroepsverbod te geven, loopt hij een aanzienlijk risico dat veel Statenleden alsnog weglopen en dat hij met een clubje extremisten overblijft. Daarmee zal hij zeker niet de grootste partij van het land blijven.
