De waterschapsverkiezingen zijn alweer een week achter de rug en dus is het tijd voor de benoeming van het nieuw gekozen waterschapsbestuur. Het is opvallend druk bij deze eerste vergadering van Amstel Gooi en Vecht (regio Amsterdam-Hilversum). De dijkgraaf heet iedereen hartelijk welkom en begint praktische zaken op te sommen: de tafelindeling, de microfoon, de livestream, de notulen, de iPad voor alle stukken, de toegangspas en het inwerkprogramma. Er is binnenkort een excursie door het gebied. Er zijn veel nieuwe gezichten. Iedereen legt de eed af.
Dan is het tijd voor de formatie. Er moet een nieuw dagelijks bestuur komen en de grootste partij – de VVD – is daarvoor aan zet. VVD-leider Peter Smit neemt het woord. Hij wil een stabiel en solide bestuur dat rekening houdt met allerlei scenario’s voor de veranderende fysieke omstandigheden op korte en lange termijn. Het duidingsdebat van vorige week heeft de conclusie opgeleverd dat de VVD een informateur zal aanstellen. Smit stelt VVD’er Emile Jaensch voor, de burgemeester van Oegstgeest. Jaensch bestuurde in het verleden al wat Amsterdamse stadsdelen.
Jaensch is er vandaag niet, want hij moet de raadsvergadering in Oegstgeest voorzitten. Hij kan wel snel beginnen en dan kan men op 8 april praten over de inventarisatie, weet Smit. De opdracht aan Jaensch is te zoeken naar een bestuur met een breed draagvlak. Zo wordt impliciet de gewenste uitkomst van deze formatie vermeld: er komt géén dagelijks bestuur van groene partijen, ook al hebben die wel een meerderheid. Het dagelijks bestuur moet volgens de VVD bestaan uit partijen die voor duurzaamheid gaan, maar ook uit partijen die oog hebben voor boeren. Smit wil weten of de vergadering hiermee instemt.
De buitenstaander verwacht nu een debat over deze opdracht aan informateur Jaensch. Er zit immers een belangrijke politieke keuze in. Maar debat, ho maar. We horen de PvdA-fractievoorzitter de intentie uitspreken dat er scherp debat moet komen, maar hij maakt zijn eigen intenties niet waar. De fractievoorzitter van de Partij voor de Dieren begint zijn eigen fractieleden te prijzen en komt met allerlei meningen, zoals vissen die niet meer door gemalen vermalen mogen worden. Hij is zo ingenomen met zijn eigen verhaal dat hij vergeet antwoord te geven op de vraag of hij instemt met het VVD-voorstel. Dat doet hij uiteindelijk wel.
Erg uniek is de PvdD-meneer niet. Meerdere fractieleiders beginnen hun standpunten op te sommen, maar gaan niet in op de vraag of ze het eens zijn met de opdracht een brede coalitie te verkennen, laat staan dat ze voorstellen doen die opdracht nog te wijzigen. Sommige fractieleiders moeten zelfs teruglopen naar het spreekgestoelte om alsnog te melden dat ze het eens zijn met het VVD-voorstel. Hier wordt door niemand twijfel uitgesproken over de brede opdracht, terwijl er een meerderheid is om de VVD te dwingen die groener te maken.
Het gebrek aan focus van de sprekers zorgt ervoor dat de context van deze vergadering helemaal buiten beeld raakt. De formatie is hét moment om invloed uit te oefenen op de politieke agenda voor de komende jaren. We zien dat bijvoorbeeld in de formatie van een nieuw kabinet: dan worden afspraken vastgelegd en kunnen partijen hun wensen waarheid laten worden. Vervolgens ligt de agenda voor de komende jaren vast en gaat het erom de gemaakte afspraken uit te voeren. Als er eenmaal een akkoord ligt, zijn de mogelijkheden om de bakens te verzetten geminimaliseerd.
Het probleem met een formatie laat zich raden: nieuwe bestuursleden missen vrijwel altijd de kennis en ervaring om dit proces, direct na hun installatie, effectief te beïnvloeden. Het proces is voor ze het weten voorbij en dan zitten ze de komende jaren opgescheept met afspraken die anderen voor hen hebben gemaakt. Daar kunnen ze dan nog maar weinig tegenin brengen. De formatie wordt dan ook vaak bepaald door slechts een handjevol ervaren mensen. De meeste bestuursleden staan erbij en kijken ernaar. Dat zien we hier in het waterschap voor onze neus gebeuren.
Deze avond wordt een opdracht aan de informateur gegeven met de belangrijkste politieke keuze voor de komende jaren – géén groen bestuur – en iedereen schikt zich daar meteen in, óók de fracties met een groene visie. Zij doen niet eens een poging nog iets te veranderen. Misschien gaan deze partijen binnenskamers er nog wat van zeggen, maar deze koers is vanaf nu alweer een stuk moeilijker te wijzigen. Wat zal de VVD blij zijn met zoveel onbenul in het algemeen bestuur.
Chris Aalberts volgt als vervolg op zijn serie #waterlanders de formatie in de waterschappen Rijnland en Amstel Gooi en Vecht onder de titel #waterformaties.
