In het vorige deel maakte ik een begin met het behandelen van de reacties op het het boek Serotonine, geschreven door de Franse auteur Michel Houellebecq. Voordat ik tot het kernpunt kon doorboren moest ik rekenschap afleggen van de maatschappelijke controverse rond het boek. Nu zal ik dieper ingaan op de bespreking door Thierry Baudet. Dit is in bredere zin een bespiegeling op de ‘laat-liberale samenleving’, waarin ik betoog dat zelfkennis en zelfconfrontatie in deze onthechte samenleving de sleutels zijn tot succes.
De linkse kerk ging helemaal los nog voordat men Baudets verslag aandachtig had gelezen. Daar was ook geen tijd voor – de Europese Verkiezingen stonden voor de deur. De boekbespreking werd bewust geframed als aanval op verworvenheden zoals anticonceptie en het recht van vrouwen om te werken. Uit de boekbespreking zelf kan men hooguit afleiden dat er volgens Baudet wat te makkelijk wordt omgegaan met zaken als abortus en euthanasie.
Nu kan ik zijn analyse goed volgen – ik zie ook zeker de politieke gevolgtrekking die Houellebecq niet direct, maar wel indirect aanreikt. Een protectionistisch economisch beleid om de eigen boeren te beschermen is daarvan nog maar het minste. Hoewel de denktrend van de hoofdpersoon tegelijk zó deterministisch is, dat de globalisering van de landbouwsector wordt voorgesteld als min of meer onvermijdelijk.
Het komt erop neer dat Baudet stelt: we hebben Houellebecqs boeken als Platform (2001) gelezen. Daarin heeft de hoofdpersoon seks in Thailand, en zo zijn er andere ‘afleidingsmanoeuvres’ die nog leiden tot genot en vertier en een aangenaam gevoel in het leven. Maar in al die boeken is het eindpunt ledigheid, vergankelijkheid en vluchtigheid. Daar aangekomen is er behoefte aan religie, aan een appèl op het transcendente, aan verlossing in een spirituele zin.
Op dit punt – nu moet ik heel voorzichtig formuleren – lonkt er een niet-uitgesproken behoefte aan een revitaliserend cultuurchristendom. Terwijl het lezen van de boeken zelf doet concluderen dat Houellebecq te deterministisch is in zijn omschrijving van de Westerse geschiedenis, te materialistisch-mechanisch in zijn ontmantelen van het mensenleven zelf, om die behoefte vanuit zijn eigen proza te legitimeren.
Met andere woorden: we moeten een onderscheid maken tussen een politiek-filosofische (of zelfs theologische) absorptie van Houellebecqs oeuvre, en een literatuurwetenschappelijke analyse van Serotonine. In een interview met Tom Staal zei Baudet:
“Ik voel mij verwant met Houellebecqs kritiek op de laat-liberale samenleving waarin we zitten. We vragen ons af: wat is nog de zingeving in ons leven, waar blijft de gemeenschap? Waarmee ben ik verbonden – of ben ik alleen nog maar een individu dat consumptief in het leven staat?”
Baudet schreef:
“Existentiële verbindingen zijn bijna onmogelijk geworden omdat nog maar enkelen bereid zijn om korte-termijn plezier op te offeren voor de toewijding die nodig is voor een diepe wederzijdse hechting. […] Nu dagelijks meer opties beschikbaar komen, sluiten onze harten zich voor de mogelijkheid van werkelijke menselijke warmte, omdat we te vaak verraden zijn—en we zagen onszelf anderen verraden—voor die kortstondige momenten van verleidelijke thrills die wij, als ‘bevrijde individuen’, niet meer kunnen weerstaan.”
(‘Betrayal’ heb ik hier vertaald als ‘verraad’ maar ‘ontrouw’ zou ook passen.)
Dit is confronterend om te lezen en dwingt tot het inlassen van een autobiografische reflectie. In mijn jeugd was ik enorm ijverig. Dit betekent niet direct dat dit nu niet meer zo zou zijn, maar was altijd bezig met lezen en studeren, in de rotsvaste overtuiging dat dit later zou helpen bij een politieke en academische carrière.
Daar aangekomen bleek verraad inderdaad schering en inslag: een paar ‘ouwe jongens’ hebben binnen het kartelnetwerk de knikkers verdeeld – verder is het opzichtig deugen, ja knikken en je ziel verkopen aan zielloze compromissen wat de klok slaat. Resoluut besloot ik wat meer te genieten van het leven en geen lange-termijn plannen te maken. Inmiddels teer ik op de kennis die ik in de aanloop naar dit punt heb opgebouwd, terwijl ik mij ondertussen chroniqueur voel van een beschaving die op zijn einde loopt. Precies dat spreekt mij aan in het oeuvre van Houellebecq.
Ondergetekende noemde zichzelf nooit ‘conservatief’ of ‘nationalist’ en ook niet ‘nationaalconservatief’ – hoewel de drijfveren die tot die overtuigingen leiden zeer begrijpelijk zijn tegen de achtergrond van de hedendaagse tijdsgeest. De tradities die tot dusver bestonden lieten ons in de steek: de toetssteen van de tijd bewees dat ze onvoldoende krachtig en bezielend waren om de chaos en versnippering te voorkomen waarmee wij het vandaag stellen. De weg voorwaarts is een consequent Nietzscheaanse aanpak – daarmee bedoel ik: intrinsieke validatie. Wie een sterke wil heeft en een sterk karakter, die kan het leven zó inrichten zoals hij of zij zelf wil. Hierin voel ik mij verder gesterkt door bespiegelingen van Theo Kars in diens boek Beschermengelen (1979).
Kars bewees namelijk proefondervindelijk dat het mogelijk was om te genieten én te beminnen. Om de levenslust te vieren en tegelijk te houden van. En als je geld hebt, kunde en talent, en bereid bent de burgerlijke conventies jou te laten dienen in plaats van andersom, dan kan het allemaal.
Je moet gewoon de mensen zoeken die net als jij integer en loyaal zijn, die zich oprecht kunnen hechten, die buiten politiek-correcte voorschriften durven te leven. Het hele punt van Serotonine is dat de hoofdpersoon dat niet doet, dat niet aandurft en niet wil. Er simpelweg de ballen niet voor heeft en er daarom bewust voor kiest om zich te isoleren en te laten versterven. Dát is het verhaal dat Serotonine ons vertelt – het verhaal over die individuele keuze.
Daarnaast meen ik aanwijzingen te bespeuren in het betoog van Baudet die leiden tot tot een lichte contradictie. Eerst legt hij heel duidelijk uit dat zowel mainstream-links als mainstream-rechts vandaag streven om de zelfbeschikking van het individu te vergroten. Links via de overheid en rechts via de vrije markt. Claims op ons leven van andere banden die ons leven een zinvolle invulling verschaffen – zoals familie, het vaderland en voor sommigen de kerk – verdwijnen achter de horizon.
Dat is een helder punt maar vervolgens stelt hij dat de hoogste drie-eenheid – de Vader, Zoon en Heilige Geest – vandaag is verruild voor andere hoogste waarden: Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap, het credo van de Franse Revolutie.
In Avondland en Identiteit (2015, blz. 213) wijs ik er echter op dat Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap nog steeds collectieve waarden zijn – het zijn althans moderne waarden met een collectieve zeggingskracht op politiek niveau. En dat de postmoderne beginselen van authenticiteit, zelfreflectie en zelfexpressie, veel beter passen in het ‘Me, Myself and I’ tijdperk dat Baudet bekritiseert.
Baudet zegt uiteindelijk dit:
“Voortdurend gelokt door de belofte van een verlossing die uiteindelijk nooit werkelijk verlost, blijven we hopeloos zoeken naar het ding dat ons ‘waarlijk’, ‘als individuen’, ‘onszelf laat zijn’. […] Hoe meer we ons ‘bevrijden’ van sociale banden, hoe meer we tot slaven worden van ons eigen vertekende zelfbeeld.”
Ben ik het hier na het lezen van Serotonine mee eens? Ik denk eigenlijk van niet. Beter gezegd: ik denk dat de analyse klopt op sociaal-maatschappelijk niveau maar niet op existentieel-individueel niveau. “Ken uzelf” zegt het Orakel van Delphi en in het Engels klinkt dit zo: “You have to admit what you are in order to get what you want.”
Werkelijke kracht is zo objectief mogelijk te kijken naar je eigen verdiensten en je eigen miskleunen, en daar ongenadig hard je eigen werk in vast te stellen evenals dat van anderen. Want dan weet je wat je waard bent en ook in hoeverre je van anderen afhankelijk bent.
De meeste mensen zijn echter te zwak om zichzelf recht in de ogen te kijken en objectief te beschouwen inclusief hun talenten en tekortkomingen. Ze cultiveren een narcistisch zelfbeeld door opzichtig te consumeren. Als iemand iets kritisch zegt dan verbreken ze de banden. Zo omringen ze zichzelf met steeds zwakkere mensen en worden ze zelf ook zwakker. Ze durven niet eerlijk te overzien wat ze met hun keuzes op het spel zetten en zetten dan de tv maar harder om hun knagende twijfels te overstemmen. Zo glippen hun levens hen door de vingers, in plaats van groots en meeslepend te leven.
Serotonine leert ons wat een begaafd redacteur al zei: wie de moed heeft de eigen zwakheid te onderkennen en daarop handelt kan alleen maar sterker uit de strijd komen.
Dr. Sid Lukkassen werkt momenteel aan een crowdfunding om het vrije debat te redden! Hij wisselt brieven uit met Maarten Boudry, Ancilla van de Leest, Arno Wellens en andere vrijdenkers om inhoudelijk debat te voeren. Dit moet voorkomen dat onze democratie vervalt tot demonisering en op-de-man-spelen zoals we bij de foto met Zihni Özdil hebben gezien. Steun het project hier!
