Wanneer je luistert naar de betrokken bewindslieden lijkt het soms net alsof de toeslagenaffaire een natuurramp was. Een tragisch lot waar werkelijk geen mens zich tegen kon beschermen. Dit tot grote frustratie van Alex Brenninkmeijer. In dagblad Trouw vertelt de voormalig ombudsman dat hij met stijgende verbazing naar sommige bestuurders heeft geluisterd de afgelopen tijd:
“Alsof ze voor het eerst over de problemen hoorden. Ze wisten het gewoon”.
Brenninkmeijer heeft recht van spreken. Als ombudsman waarschuwde hij meerdere malen voor de gevolgen van het keiharde fraudebeleid. Zo liet hij onder meer zijn ongenoegen merken aan PvdA minister Lodewijk Asscher en staatssecretaris Jetta Klijnsma tijdens een kennismakingsgesprek in 2013. Tevergeefs.
Volgens Brenninkmeijer was politiek Den Haag overtuigd dat grootschalige fraude de sociale zekerheid ondergroef. In werkelijkheid zou slechts een miniem deel van de bevolking op deze wijze belastinggeld stelen:
“We signaleerden toen al hoe problematisch het fraudebeleid uitwerkte, bijvoorbeeld met de WW. Maar de bewindslieden gaven geen krimp. Mijn opmerkingen werden alleen voor kennisgeving aangenomen. Ook in de Tweede Kamer overigens. Laat hem maar praten, dachten ze.”
Reden voor deze houding is volgens de voormalig ombudsman de Haagse politieke cultuur. Deze zou gesloten zijn, regentesk en betweterig. Het probleem is volgens Brenninkmeijer dan ook omvangrijker dan de toeslagenaffaire alleen. Hij stelt dat Nederland simpelweg zijn eigen wetten niet aan de grondwet toetst, met alle gevolgen voor de rechtsstaat:
“De affaire laat zien dat onze democratische rechtsstaat gewoon níet functioneert. We hebben een wetgever die zich niet aan de rechtsstaat houdt, een uitvoerder die de wet klakkeloos opvolgt, zonder zich om de grondrechten en de behoorlijkheid te bekreunen, en een rechter die zich gouvernementeel opstelt en het beleid alleen maar bevestigt. Alle macht is in Nederland samengeklonterd. Onze rechters geven burgers structureel minimale kansen om een zaak te winnen. Rechters richten zich vooral op het gouvernement. Die houding zit heel diep in de nationale cultuur van onze rechtspraak, en is zeer bestendig gebleken.”
Vorige week besloot het kabinet dat de gedupeerden van de toeslagenaffaire 30.000 euro krijgen. Deze slachtoffers werden jarenlang door de belastingdienst behandeld als fraudeurs, terwijl hiervoor geen harde bewijzen waren.
Lodewijk Asscher heeft last van acuut geheugenverlies zodra het over de toeslagenaffaire gaat in maart:
