Nou lieve vrienden, er ligt een regeerakkoord! Hoera, hoera, hoera. De communicatielijn lijkt vooral te zijn: het vertrouwen herstellen. De afdeling communicatie heeft al zijn handboeken NLP en geweldloos communiceren uit de kast getrokken om vooral heel veel woorden als ‘bouwen’ en ‘samen’ in de communicatie te vouwen. Vertrouwen herstellen wordt in de Haagse bubbel immers vooral gezien als een communicatieprobleem en geen probleem van daadwerkelijk beleid. Dat is jammer en onfortuinlijk, maar dat krijg je met de huidige bestuurscultuur. Uiteindelijk gaat vertrouwen immers niet om mooie woordjes, maar om een gevoel van voorspelbaarheid en zekerheid van handelen. Kortom: weten alle betrokkenen wat ze aan de partner aan de andere kant van de tafel hebben?
In theorie zou het grote voordeel van een overheid boven individuele burgers zijn dat overheden met veel middelen over de lange termijn kunnen nadenken. Je bouwt immers als overheid bijvoorbeeld een snelwegennetwerk voor tientallen jaren – infrastructuur die de burgers die er gebruik van maken zou moeten overleven. Je richt een pensioenstelsel of een systeem van hoger onderwijs is voor een multigenerationele toekomst. Op de laag van de burger daaronder vindt immers ook dat soort langetermijnplanning plaats: mensen kopen bijvoorbeeld een huis voor dertig jaar, beginnen een carrière in een vakgebied waar ze het 40 jaar uit kunnen houden en doen daar een studie voor, dat soort dingen. Een woonplaats zoeken waar het een paar decennia goed toeven is. Sparen voor de oude dag.
De ‘prijs’ die burgers hier voor betalen is netjes belasting en premies afdragen, in de verwachting dat ze daar tot het einde van hun leven plezier van hebben (en hun kids nog langer, enzovoorts). Het probleem ontstaat natuurlijk als de planningshorizon van de overheid onder die van de gemiddelde burger komt. Zeg maar: als bij de overheid op de grote beleidstermijnen de beslishorizon onder, zeg, een jaartje of dertig, veertig daalt. De taak van de overheid is garanderen dat alle risico’s die je loopt beheersbaar worden zodat er een middle class ontstaat die met sparen, vlijt en langdurig investeren het welvaartsniveau van het land omhoog krikt. Het breekbare vaasje waar Rutte het altijd over heeft staat ongeveer in dit hoekje van de kast: wanneer hebben burgers het gevoel dat het geen zin meer heeft om op de overheid te vertrouwen voor langdurige zekerheid?
Het paniekvoetbal van de laatste jaren erodeert dit vertrouwen. Migratie wordt gepresenteerd als een onbeheersbare natuurkracht: bouw nog maar wat AZC’s, ze komen toch wel. Geld? Het bijdrukken van geld, de kunstmatige lage rente en permanente inflatie wordt ook als Europees politiek onaantastbaar beschouwd. Voor een sparend en pensioenopbouwend volkje is het funest – dus vluchten we maar naar stenen en Rolexen alsof we in het betere ontwikkelingsland zijn. Het hoger onderwijs? De kwaliteit daalt navenant met de stijging van het aantal studenten met een titel – waardedaling is het gevolg (nog los van de oplopende studieschulden). De energietransitie wordt er doorheen gerommeld, met grote gevolgen voor de betaalbaarheid en de kwaliteit van de energievoorziening. Kortom, op alle dossiers overheerst de noodzakelijkheid van de (Europese) korte termijn in plaats van de Nederlandse lange baan.
De gewone burger kan dit soort gevoelens ook maar slecht onder woorden brengen of overzien, maar voelt instinctief dat het ergens heel erg mis is met de betrouwbaarheid van onze overheden. Vertrouwen is immers een gevoel. Populisme en ongerichte volkswoede die eruit komt bij zoiets als de coronademonstraties en een heropleving van allerlei antikapitalistische dwaalleren is het gevolg – en het idiote geflipflop, gelieg en gedraai over de coronamaatregelen zijn een mooi boegbeeld van de onbetrouwbare en onberekenbare overheid – alsof zo’n vertrouwenscrisis op de korte termijn de bliksemafleider is van een breed gevoeld langetermijnverlies van vertrouwen.
Je hoort het van iedereen, ook NRC-columnisten en insiders van het systeem: tot corona dacht ik op de overheid te kunnen vertrouwen. Nu gaan mensen zelf maar weer aan de slag met het zelf regelen van hun langetermijnzekerheid, tenminste, zij die daar toe in staat zijn.
Het vaasje vertoont barsten. Arm Nederland, veel plezier met Rutte Vier!
Lees ook van Constanteyn Roelofs:
