Idols was de eerste moderne talentenjacht in een reeks wereldwijde succesformules. X-factor, Popstars en The Voice of Holland namen het stokje snel over, maar in de naam van die eerste zit een belangrijke link met de beerput bij die laatste. Een idool is eigenlijk een afgodsbeeld. Zo wordt de term nog altijd gebruikt door veel studenten van religieuze geschriften. Het is per definitie iets of iemand dat wordt verafgood en verheven boven andere mensen. Je dweept als het ware met een idool, want hij overstijgt, in de beleving van zijn bewonderaars, al het vergankelijke dat hun eigen levens kenmerkt.
Een idool is ook per definitie machtig, kijk maar naar de gegijzelde wil van de bewonderaars. Ze lijken in trance wanneer ze hun idolen zien; in extase als ze hen in levende lijve ontmoeten. Hun lichamen trillen, hun pupillen staan wijd. En het idool lijkt, als hij dat wil, alles met ze te kunnen doen.
Gelukkig ontwaken mensen ook weleens uit hun trance, maar soms is dat veel te laat. Nu pas beseffen veel van de Voice-slachtoffers dat hun idool of superieur helemaal niet boven anderen staat en daarom gewoon fout was toen hij betastte, aanrandde of erger. Eén jonge vrouw zei het treffend in uitzending van BOOS: “Wat hij wilde doen, moest gebeuren. Zo voelde het.” Daarom liet ze Ali B. zijn gang gaan. Zijn begeerte telde meer dan die van haar, ook al had hij haar lichaam ervoor nodig. Zij is maar een mens, hij een idool.
Dit leidt tot allerlei excessen. Ouders die hun kinderen wekenlang toevertrouwen aan een wereldvreemde man, puur omdat hij Michael Jackson heet, bijvoorbeeld. Je ziet het ook bij mensen met aanzien binnen een kleinere gemeenschap, zoals een predikant, een imam of een leidinggevende. Als er met bewondering naar deze mensen wordt opgekeken is slechts een kwade intentie voldoende het misbruik te beginnen.
Dat zie je ook aan de achterkant van deze tragedies, daarom wordt er zo weinig aangifte gedaan. Slachtoffers zijn bang nogmaals te worden geslachtofferd. ‘Hoe durf ik het op te nemen tegen deze god? Zoveel mensen kijken op naar deze icoon. Misschien ligt het wel aan mij!’ Het zijn de kwellende gedachten van een eenzame geest, die werd opgeslokt en uitgespuugd door een alom geprezen afgod. Daarom is terugvechten vaak alleen collectief mogelijk. Als één lichaam moeten slachtoffers een vuist maken tegen de valse goden die zich uitsluitend voeden met onzedelijke offers. Het lijkt een sprookje, maar wie zegt dat sprookjes niet rechtstreeks uit de realiteit voortkomen?
Archetypische iconen, zoals afgoden, worden door een rechtvaardig collectief verslagen en afgewezen. Maar dat collectief moet ook berouwvol zijn om terugval te voorkomen. Wanneer de enige les uit de affaire bij the Voice of Holland is dat mannen met macht zich moeten inhouden komen we bedrogen uit. We moeten onszelf ook leren dat geen mens zoveel eer verdient dat hij boven ons uitstijgt. Hoe religieus de ervaring ook lijkt, wanneer je naar ze kijkt en luistert moet er een stem zijn die zegt dat het maar een mens is. Want het idool bestaat niet zonder bewonderaars en een goede ‘herder’ wijst lofprijzing af.
Marcus Aurelius had dit begrepen. Wanneer de keizer op ongezonde wijze werd geprezen liet hij een dienaar in zijn oor fluisteren: ‘Je bent slechts een mens’. Wat hij naliet is dit inzicht ook met de bewonderaars te delen, terwijl de boodschap voor hen nóg belangrijker was. Zowel de bewonderaar als het idool moeten bewust omgaan met hun rol in het proces. Bij hen ligt de plicht om de relatie vanaf het begin gezond te houden.
Twee andere historische figuren deden dat beter dan Aurelius. De apostelen Barnabas en Paulus werden door een aantal mensen als goden vereerd vanwege hun goede daden (en met goede daden wordt niet bedoeld dat ze mooi konden zingen). Ze lieten direct weten hier niet blij van te worden door hun kleren in afschuw kapot te scheuren en te roepen: ‘Vrienden, wij zijn slechts mensen, net als jullie!’.
Dát hadden Ali en Marco B. moeten doen bij de eerste signalen van bewondering. Weglopen, met hun handen over hun oren: ‘Alsjeblieft, prijs mij niet! Want ik ken de duistere inhoud van mijn diepste verlangens.’
Spannend he, zo’n sprookje? Elders in de Bijbel is er zelfs een engel die het neerknielen van Johannes resoluut afwijst. Want ook hij is die eer, naar eigen zeggen, niet waard. De apostelen en de engel hadden ook wel een extra voordeel. Zij wisten dat er altijd, maar dan ook altijd, iemand boven hen staat en boven al het andere van de schepping.
Zo blijkt maar weer: al zou God niet bestaan, het is nog steeds een goed idee om Hem alle eer te geven.
Lees ook van Chris Develing:
