Het klonk zo goed: kabinet Rutte-I schafte een bestuurslaag af: de stadsdelen. Woensdagavond zien we in Amsterdam waar deze ingreep toe heeft geleid: een nieuwe bestuurslaag die niet zo mag heten, maar wel min of meer zo functioneert, met als belangrijkste doel Amsterdamse politici zonder enige serieuze selectie of controle aan een positie te helpen. En dan ook nog in een vorm die zo ondoorgrondelijk is dat de bestuurders niet bang hoeven te zijn dat iemand ze er ooit op aanspreekt.
Het blijkt niet gemakkelijk het bestuurlijk stelsel van Amsterdam te doorgronden. Tot een paar jaar geleden waren er nog stadsdelen. Het idee was simpel: de gemeente Amsterdam is groot en daarom is de afstand tussen bewoner en bestuur immens. Om dit op te lossen geeft de gemeente taken aan een lager bestuursniveau. Het stadsdeel is eigenlijk een gemeente in het klein, onder de vleugels van de echte gemeente, inclusief een volksvertegenwoordiging – de stadsdeelraad – en een dagelijks bestuur.
Rutte-I wilde van dit systeem af en maakte een wet waarmee het onmogelijk wordt dit soort stadsdeelraden serieuze bevoegdheden te geven. Zo ontstond een stelsel zonder ziel waar iedereen ontevreden over is. De bestuurslaag wordt sindsdien elke vier jaar gereorganiseerd. De grote lijn is echter hetzelfde gebleven: de stadsdeelraden – die voortaan bestuurscommissies heten – hebben geen serieuze bevoegdheden maar zijn adviesclubjes. Ook is er een baantjescircuit ontstaan voor politici die anders werkloos thuis zitten.
Ieder stadsdeel heeft nu drie benoemde dagelijks bestuurders en daar mag de gekozen bestuurscommissie aan adviseren. De bestuurders worden benoemd door de coalitie in de Stopera. Zie hier wat de reorganisatie van Rutte heeft opgeleverd: vroeger waren er gewoon verkiezingen in het stadsdeel en maakte men daar een eigen coalitie. Men had echte bevoegdheden en de bestuurders ontleenden legitimiteit aan de verkiezingsuitslag. Nu niet meer: de coalitie stuurt zetbazen naar de stadsdelen om de wil van de Stopera door te voeren.
De goede verstaander vraagt zich af waarom je dan überhaupt nog een gekozen bestuurscommissie hebt. De leden mogen immers alleen adviseren binnen de lijnen van de Stopera, anders hebben ze pech. De nieuwe coalitie bestaat de komende jaren uit PvdA, GroenLinks en D66, dus als je als VVD’er ander parkeerbeleid wilt dan de Stopera heeft bedacht, is je strijd zinloos. Je kunt als lid van de bestuurscommissie wel vergaderen, vragen stellen en moties indienen, maar je weet zeker dat het allemaal in een bureaula verdwijnt.
De ellende is groter: nu de bestuurders door de Stopera worden benoemd, krijgen vooral werkloze oud-collega’s een baantje. In Amsterdam Oost mag voormalig raadslid Jan-Bert Vroege zich voortaan stadsdeelbestuurder noemen. Dat heeft D66 maar mooi voor hem geregeld. Er zijn nauwelijks uitzonderingen op dit patroon: allerlei oud-raadsleden duiken op, vooral omdat ze in het bestuurlijke circuit zitten, niet omdat ze enig democratisch mandaat hebben. Sommigen blijven jaren in deze functies hangen.
Hoe weet je dat een voormalig gemeenteraadslid een goede bestuurder is? Woensdagavond is er een hoorzitting in Amsterdam Zuid, waar de nieuwe bestuurders door de bestuurscommissie aan de tand worden gevoeld. De commissie kan de bestuurders niet weigeren, maar wel over hen adviseren, waarna de centrale stad bepaalt of de bestuurder echt wordt aangenomen. Hier zien we twee overduidelijke voorbeelden van het baantjescircuit: oud-raadslid Bart Vink (D66) en tijdelijk raadslid Stijn Nijssen (VVD).
De hoorzitting is bedoeld om de band tussen de bestuurscommissie en de aan hen opgedrongen bestuurders – die niet eens in het stadsdeel hoeven te wonen – te versterken. Een hoorzitting klinkt heel chique en belangrijk. Het suggereert dat bestuurders een soort openbaar sollicitatiegesprek krijgen. Dat merk je aan de commissieleden: zij doen allemaal heel gewichtig, terwijl vooraf vrijwel vaststaat dat de kandidaat-bestuurders sowieso een positief advies krijgen. De coalitie in de Stopera heeft ook in de bestuurscommissie een meerderheid.
We luisteren naar de ondervraging van Bart Vink, een gemoedelijke D66’er die vier jaar in de gemeenteraad zat, daarna Statenlid werd en toen weer kort als raadslid terugkwam. Bestuurlijke ervaring heeft hij niet, horen we, maar het heeft de coalitie in de Stopera er niet van weerhouden hem te kandideren. We horen niet wat de motivatie is. Een straatveger of winkelmedewerker wordt strenger geselecteerd dan een bestuurder van een stadsdeel met bijna 150.000 inwoners.
Er is alle reden een stevig sollicitatiegesprek te voeren. Hier draait het maar om één vraag: waarom zou Vink geschikt zijn? Er doemt nog een probleem op: de bestuurscommissie is zo onervaren dat de leden niet begrijpen dat dit de belangrijkste vraag is. Ze zijn bijna allemaal nieuw: het commissiewerk is zo’n demotiverende taak dat er de afgelopen vier jaar veel leden tussentijds wegliepen en dat slechts twee van de vijftien aan een tweede termijn zijn begonnen. Onervarenheid troef.
Al snel vraag je je af of de leden het bestuurlijk stelsel überhaupt begrijpen. De meeste vragen gaan over inhoudelijke dossiers en wat Vink daarvan denkt. Als men het stelsel zou snappen, weet men dat Vink een zetbaas van de Stopera is en de agenda van de coalitie uitvoert, niet die van hemzelf. Het wordt nog erger: een lid vraagt wat er moet gebeuren als de samenwerking tussen de drie bestuurders niet loopt. Niemand komt op het idee dat Vink dan gewoon door de Stopera wordt ontslagen.
Zo gaat deze hoorzitting over vanalles, maar niet over welke capaciteiten een bestuurder nodig heeft en of Vink die bezit. Het is nog erger: Vink deed wel ambtelijk werk en had politieke functies. Dat zou iets over zijn geschiktheid kunnen zeggen, maar niemand komt op het idee ernaar te vragen. In plaats daarvan gaat het over Vink’s mening over het gemeentelijke erotisch centrum dat wellicht in Zuid gaat verrijzen. Vink meldt droogjes dat dat de portefeuille van de burgemeester is. Hij is de enige die snapt dat zijn mening er niet toe doet.
Nu de coalitiepartijen de baantjes in de stadsdelen verdelen kunnen ze grapjes uithalen. Dat doen ze ook. In Zuid geeft men een bestuurspost aan een VVD’er. Het gaat ten koste van een ervaren bestuurder van GroenLinks. Dat klinkt als een mooie geste, maar het is een ramp, want nu moet een VVD-bestuurder het linkse collegebeleid gaan uitvoeren in een stadsdeel met veel VVD-stemmers. Die grote achterban is de reden dat hier een VVD’er mag zitten, beweren PvdA, GroenLinks en D66. Zij zien de VVD hier natuurlijk graag afgaan.
De Amsterdamse VVD ontbeert het niveau deze truc te doorzien. Men kandideert ondanks interne verdeeldheid Stijn Nijssen, ook al iemand uit de gemeenteraad die kennelijk zonder werk zit. Niemand weet of hij deze post aankan of er geschikt voor is. Het antwoord ligt voor de hand: hij is ongeschikt want hij snapt niet dat hij erin is geluisd. De VVD kan door hem in Amsterdam Zuid geen oppositie meer voeren, want dan vallen ze hun eigen bestuurder af. En dat terwijl Nijssen geen VVD-beleid uitvoert.
Nijssen mag uitleggen waarom het geloofwaardig is dat hij maatregelen gaat uitvoeren waar hij zelf in de gemeenteraad tegen stemde en die flagrant in tegenspraak zijn met het VVD-verkiezingsprogramma wat hij zelf schreef. De onervaren bestuurscommissie heeft een hoorzitting van twee uur nodig om te zien dat het hopeloos is. Er komt een negatief advies. Het is onduidelijk wat de Stopera ermee gaat doen. Als de coalitie het negeert, is wederom duidelijk waarom de bestuurscommissies zo ontzettend zinloos zijn.
Meer over deze bijeenkomst, met beeld, via @Chrisiserbij.
Lees ook van Chris Aalberts:
