LONDEN, 17 oktober (Reuters) – De Verenigde Staten hebben gezegd dat de wereld voor het grootste nucleaire gevaar staat sinds de Cubaanse Raketcrisis van 1962 vanwege opmerkingen van de Russische leider Vladimir Poetin tijdens het conflict in Oekraïne, maar Moskou zegt dat zijn standpunt verkeerd is geïnterpreteerd.
Kiev en zijn westerse bondgenoten vrezen dat tactische kernwapens in de strijd kunnen worden gebruikt nadat Poetin en anderen hebben gewaarschuwd dat Rusland bereid is zijn hele uitgebreide arsenaal in te zetten bij de verdediging.
Academici en wapenbeheersingsonderhandelaars discussiëren al jaren over de definitie van tactische kernwapens (‘Tactical Nuclear Weapons‘, TNW). De hint zit in de naam: het zijn kernwapens die gebruikt worden voor specifieke tactische doeleinden op het slagveld, in plaats van, bijvoorbeeld, het vernietigen van de grootste steden van de Verenigde Staten of Rusland.
Weinig mensen weten precies hoeveel TNW Rusland heeft, omdat het een gebied is dat nog steeds gehuld is in tradities van Koude Oorlog-geheimhouding.
Het is echter duidelijk dat Rusland een enorm numeriek overwicht heeft op de Verenigde Staten en de transatlantische militaire NAVO-alliantie als het gaat om TNW: de Verenigde Staten geloven dat Rusland ongeveer 2000 van dergelijke werkende tactische kernkoppen heeft, tien keer meer dan de Verenigde Staten.
Deze kernkoppen kunnen worden afgeleverd via verschillende raketten, torpedo’s, granaten en zwaartekrachtbommen van marine-, lucht- of grondtroepen. Ze kunnen zelfs gewoon in een gebied worden gereden en tot ontploffing worden gebracht.
De Verenigde Staten hebben ongeveer 200 van dergelijke wapens, waarvan de helft op bases in Europa. Deze B61-kernbommen, met een variërend vermogen tussen de 0,3 tot 170 kiloton, staan opgesteld op zes luchtmachtbases in Italië, Duitsland, Turkije, België en Nederland (vliegbasis Volkel, red.).
De atoombom die de Verenigde Staten in 1945 op de Japanse stad Hiroshima lieten vallen, had een kracht van ongeveer 15 kiloton.
Volgens de Russische nucleaire doctrine is de president de uiteindelijke beslisser als het gaat om het gebruik van Russische kernwapens, zowel strategische als tactische.
De zogenaamde nucleaire aktetas, of ‘Cheget’ (genoemd naar de berg Cheget in het Kaukasusgebergte), is te allen tijde bij de president. Ook de Russische minister van Defensie, momenteel Sergei Shoigu, en de chef van de generale staf, momenteel Valery Gerasimov, zouden zo’n aktetas hebben.
In wezen is de aktetas een communicatiemiddel dat de president verbindt met zijn militaire top en vervolgens met de rakettroepen via het uiterst geheime elektronische commando- en controlenetwerk ‘Kazbek‘. ‘Kazbek‘ ondersteunt een ander systeem dat bekend staat als ‘Kavkaz‘.
Op beelden die het Russische televisiekanaal Zvezda in 2019 liet zien, was een van de aktetassen te zien met een reeks knoppen. In een sectie genaamd ‘commando‘ zijn er twee knoppen: een witte ‘launch‘ knop en een rode ‘cancel‘ knop. De aktetas wordt geactiveerd door een speciale flashcard, aldus Zvezda.
Als Rusland een strategische nucleaire aanval verwacht, stuurt de president via de aktetassen een direct lanceerbevel naar de generale staf en de reservecommando-eenheden die over nucleaire codes beschikken. Dergelijke bevelen gaan snel via verschillende communicatiesystemen naar strategische raketeenheden die dan op de Verenigde Staten en Europa afvuren.
Als een nucleaire aanval wordt bevestigd, kan Poetin het zogenaamde ‘Dead Hand’– of ‘Perimetr‘-systeem als laatste redmiddel activeren: in wezen zouden computers beslissen over de dag des oordeels. Een controleraket zou het bevel geven tot nucleaire aanvallen vanuit het hele Russische wapenarsenaal, ook als alle commandostructuren zijn vernietigd.
De procedure voor een TNW-aanval zou vergelijkbaar zijn met die van een strategische lancering, maar er zijn belangrijke verschillen en veel is onbekend door de intense geheimhouding van de nucleaire commandoprocedures.
Toen de Sovjet-Unie in 1991 instortte, had Rusland ongeveer 22000 TNW’s, terwijl de Verenigde Staten er ongeveer 11500 hadden. De meeste van deze wapens zijn ontmanteld of wachten op ontmanteling.
De overgebleven wapens zijn opgeslagen in ten minste 30 militaire bases en silo’s onder controle van het 12e Hoofddirectoraat van het ministerie van Defensie (12e GUMO) onder leiding van Igor Kolesnikov, die rechtstreeks rapporteert aan de minister van Defensie.
Om een TNW-aanval voor te bereiden zou Poetin waarschijnlijk overleg plegen met hoge bondgenoten uit de Russische Veiligheidsraad alvorens via de generale staf opdracht te geven een kernkop aan een overbrengingsvoertuig te koppelen en klaar te maken voor een eventuele lanceeropdracht.
Deze stappen zouden kunnen worden opgepikt door westerse inlichtingendiensten, net als ongebruikelijke Russische troepenbewegingen weg van een potentieel doelwit in Oekraïne of wijzigingen in de Russische nucleaire houding.
“Ik denk dat Poetin zou signaleren en zou willen dat wij zien dat hij in de richting van kernwapens gaat, omdat hij graag gratis krijgt wat hij wil,” zegt Jeffrey Lewis, een wapenbeheersingsexpert aan het Middlebury Institute of International Studies in Monterey.
“Als je een kernwapen gaat gebruiken om een zeer kostbaar signaal af te geven, is het eerste wat je doet zeggen: ‘Je weet wat ik ga doen, toch?’. En dan krijg je misschien waar je om vraagt en zo niet dan ga je ermee door.”
Omdat Poetin de reactie van de VS niet kon voorspellen, zou de hele nucleaire houding van Rusland veranderen: onderzeeërs zouden naar zee gaan, rakettroepen zouden op vol alarm worden gezet en strategische bommenwerpers zouden zichtbaar op bases staan, klaar om onmiddellijk op te stijgen.
Poetin zou dan op zijn gemak zijn nucleaire koffertje kunnen gebruiken om al dan niet een lanceerbevel te geven.
“Je kunt je voorstellen dat Poetin een langzaam proces zou willen, zodat Oekraïne en het Westen zouden zweten terwijl ze naar de voorbereidingen keken,” zegt Hans Kristensen, directeur van het nucleaire informatieproject bij de Federation of American Scientists.
Veel hangt af van het Russische leger, dat doordrenkt is van sovjettradities en uiteindelijk rapporteert aan de president, die tevens opperbevelhebber is.
“Het Russische systeem heeft in werkelijkheid ook controles in zich, maar het is natuurlijk geen officiële beschrijving ervan, want Poetin heeft het gezag en de veronderstelling is dat de militairen zijn bevel gehoorzamen – of ze dat ook doen is een andere zaak”, aldus Kristensen.
“Je kunt je gemakkelijk een scenario voorstellen waarin Poetin besluit om iets heel geks te doen met kernwapens in Oekraïne of elders, en het Russische leger gewoon zegt: ‘Weet je, we zijn het hier niet mee eens, dit is niet nodig en zou de dingen erger maken voor Rusland’. En dan heb je een situatie die eigenlijk neerkomt op een nucleaire muiterij.”
In een eng precedent, net na middernacht op 26 september 1983, detecteerde het waarschuwingssysteem van de Sovjet-Unie wat het dacht dat vijf Amerikaanse intercontinentale ballistische raketlanceringen tegen Rusland waren. De computers zeiden dat de Verenigde Staten een nucleaire oorlog waren begonnen.
Maar luitenant-kolonel Stanislav Petrov, een 44-jarige officier in een geheime bunker ten zuiden van Moskou, besloot dat het een vergissing was. Hij werd later verhoord voor zijn acties, die vrijwel zeker een kernoorlog hebben voorkomen.
Anderen zijn er minder zeker van dat een bevel van Poetin kan worden getrotseerd.
“Ik denk dat het onverstandig zou zijn om daarop te rekenen, want de mensen die voor deze posities worden geselecteerd, worden deels uitgekozen omdat ze als loyaal en betrouwbaar worden beoordeeld,” zei Lewis.
“Dus als je het soort persoon bent die een reputatie heeft als een echte onafhankelijke denker, zullen ze je niet in de buurt van kernwapens laten komen.”
