WARSCHAU, Polen (AP) – De lange grens tussen Finland en Rusland loopt door dichte bossen en wordt slechts gemarkeerd door houten palen met lage hekken die bedoeld zijn om loslopend vee tegen te houden. Binnenkort zal een sterker, hoger hek worden geplaatst op delen van de grens.
Eerder deze maand zijn Poolse soldaten begonnen met het leggen van prikkeldraad aan de grens met Kaliningrad, een Russische exclave tussen Polen en Litouwen. Camera’s en een elektronisch bewakingssysteem zullen ook worden geïnstalleerd in het gebied dat vroeger alleen werd bewaakt door incidentele patrouilles van grenswachten.
De val van de Berlijnse muur meer dan 30 jaar geleden symboliseerde de hoop op samenwerking met Moskou. Nu heeft de oorlog van Rusland in Oekraïne een nieuw tijdperk van confrontatie in Europa ingeluid – en de opkomst van nieuwe barrières van staal, beton en prikkeldraad. Deze worden echter door het Westen gebouwd.
“Het IJzeren Gordijn is verdwenen, maar het ‘prikkeldraadgordijn’ wordt nu helaas de realiteit voor een groot deel van Europa,” aldus Klaus Dodds, hoogleraar geopolitiek aan Royal Holloway, Universiteit van Londen. “Het optimisme dat we in Europa hadden na 1989 is nu helemaal verdwenen.”
Angst en verdeeldheid hebben de euforie vervangen toen de Duitsers op de Berlijnse Muur dansten en stukken van de in 1961 door de communistische leiders opgetrokken barrière afbraken. De muur was 155 kilometer lang en omsloot West-Berlijn tot 1989, toen de Oost-Duitse autoriteiten na massale protesten overgangen openden. Binnen een jaar werden Oost- en West-Duitsland herenigd.
Sommige landen in de Europese Unie begonnen met de bouw van grenshekken als reactie op de meer dan 1 miljoen vluchtelingen en andere migranten die alleen al in 2015 vanuit het Midden-Oosten en Afrika Zuid-Europa binnenkwamen. In 2015 en 2016 stuurde Rusland duizenden asielzoekers, ook meestal uit het Midden-Oosten, naar grenscontroleposten in Noord-Finland.
Toen de betrekkingen met Belarus verslechterden nadat de autoritaire president Alexander Loekasjenko was uitgeroepen tot winnaar van een verkiezing die algemeen als frauduleus werd beschouwd, stuurde de regering in Minsk duizenden migranten over de grenzen van de EU in wat Dodds ‘hybride oorlogsvoering’ noemt. In reactie daarop hebben Polen en Litouwen muren opgetrokken langs hun grenzen met Wit-Rusland.
Michal Baranowski, hoofd van het Warschause kantoor van de Duitse denktank Marshal Fund, zegt dat de meeste veiligheidsanalisten geloven dat Wit-Rusland zijn inspanningen met Moskou heeft gecoördineerd, “om in feite onze grenzen te destabiliseren in de aanloop naar een oorlog in Oekraïne.”
Uit angst voor een nieuwe migratiecrisis als reactie op de sancties tegen Moskou vanwege de bijna negen maanden durende oorlog in Oekraïne, zijn de Europese leiders begonnen hun grenzen te verharden.
De Finse premier Sanna Marin kondigde plannen aan om delen van de 1340 kilometer lange grens van haar land – de langste met een EU-lidstaat – te versterken. Moskou heeft gedreigd met ‘ernstige militair-politieke gevolgen’ tegen Finland en Zweden omdat zij tot de NAVO willen toetreden, en Marin zei dat de versterkingen het land zouden helpen verdedigen tegen de ‘hybride dreiging’ van mogelijke grootschalige en illegale migratie, georkestreerd door het Kremlin.
De nieuwe barrières bieden weinig bescherming tegen raketten of tanks. De regeringen verwachten daarentegen dat de muren, hekken en elektronische bewaking hun grenzen beter zullen controleren en grote migrantenstromen zullen tegenhouden.
Dodds zegt dat Rusland migratie al een aantal jaren als wapen heeft ingezet in een “beschavingsconflict met zijn Europese buren”.
Rusland bombardeerde en bestookte de Syrische bevolking in 2015 “in een doelbewuste poging om een humanitaire crisis te creëren,” zegt hij.
“Een van de moeilijkheden die we buiten Rusland soms ondervinden is om te beseffen hoe cynisch, berekenend en opzettelijk sommige van deze acties zijn,” zegt Dodds, auteur van The New Border Wars: The Conflicts that Will Define Our Future.
Dat Rusland migranten gebruikt om sociale verdeeldheid te zaaien in landen als Polen, Litouwen en Letland heeft ertoe geleid dat die regeringen hen niet de kans geven om asiel aan te vragen en hen in veel gevallen de toegang weigeren – zoals ook is gebeurd in andere Europese landen als Griekenland en Hongarije.
Volgens mensenrechtenorganisaties zijn degenen die naar Wit-Rusland zijn teruggestuurd, mishandeld door Wit-Russische bewakers die hen aanvankelijk hielpen de grens over te steken.
Mensenrechtenactivisten in Polen hebben geprotesteerd tegen de 5,5 meter hoge stalen muur die langs 186 kilometer van de grens met Wit-Rusland is opgetrokken.
Anna Alboth van de Minority Rights Group heeft maanden aan die grens doorgebracht en zei dat ze heeft gezien hoe mensen ladders gebruikten om over het hek te klimmen of er een tunnel onderdoor maakten.
Sinds de muur afgelopen zomer werd voltooid, hebben ongeveer 1800 migranten die Polen zijn binnengekomen en zich in bossen bevonden, wanhopig op zoek naar voedsel, water of medicijnen, Grupa Granica gebeld, een overkoepelende organisatie die Alboth mede heeft opgericht.
“Het is zeer moeilijk gebied, het oosten van Polen,” zegt ze. “Er zijn veel dieren. Ik had een situatie waarin ik naar één groep ging en op mensen stapte die half bewusteloos waren. Ik weet zeker dat er veel van dit soort mensen waren.”
Ze zegt dat ze onlangs groepen vrouwen uit Soedan tegenkwam die slachtoffers van mensenhandel bleken te zijn, evenals medische studenten uit Afrika die in hun vijfde studiejaar in Rusland waren.
“Ze zeiden ‘Rusland valt uit elkaar en we willen in een normaal land leven,'” zegt Alboth.
Een veiligheidsfunctionaris van de Poolse regering, Stanislaw Zaryn, erkent dat de grensmuur niet iedereen tegenhoudt die illegaal probeert over te steken, maar voegt eraan toe: “Het stelt onze troepen in staat om snel en efficiënter op te treden, zonder de noodzaak om zoveel mankracht in te zetten als voorheen.”
Zowel die muur als het hek met Kaliningrad “geven een sterke boodschap aan Minsk en Moskou dat Polen de veiligheid en integriteit van zijn grenzen uiterst serieus neemt,” zegt Zaryn. “Ik geloof dat Wit-Rusland en Rusland zich wel twee keer zullen bedenken voordat ze opnieuw de bewapening van migratie nastreven.”
Dodds zegt dat hij de impuls om muren te bouwen begrijpt, maar waarschuwt dat ze zelden werken zoals bedoeld, en vaak migranten op gevaarlijkere reizen duwen.
Gemilitariseerde grenzen mogen dan populair zijn, ze ontmenselijken ook wanhopige migranten, die vaak bereid zijn het gevaar van grensoverschrijdingen te riskeren voor een beter leven.
Het bouwen van dergelijke muren en hekken “zuigt empathie en mededogen uit onze samenlevingen”, aldus Dodds.
