SHANGHAI (AP) – Nauwelijks een maand nadat hij zichzelf nieuwe bevoegdheden heeft toegekend als China’s potentiële leider voor het leven, wordt Xi Jinping geconfronteerd met een golf van publieke woede van het soort dat in decennia niet is gezien, aangewakkerd door zijn draconische ‘zero COVID‘-programma dat binnenkort zijn vierde jaar ingaat.
Demonstranten gingen in het weekend in tal van steden, waaronder Shanghai en Peking, de straat op om leuzen te scanderen en de confrontatie met de politie aan te gaan. Ook op een aantal universiteitscampussen werd geprotesteerd.
Dergelijke grootschalige demonstraties zijn ongekend sinds de door studenten geleide pro-democratiebeweging op het Tiananmenplein in Beijing in 1989 met dodelijk geweld door het leger werd neergeslagen.
De meeste mensen die deelnamen aan de protesten in het weekend richtten hun woede op de rigide opsluiting, een vorm van virtueel huisarrest die maandenlang kan duren en bekritiseerd is als noch wetenschappelijk noch effectief.
Maar sommigen riepen ook om de val van Xi en van de Communistische Partij die China al 73 jaar met ijzeren vuist regeert, kritiek die als opruiend wordt beschouwd en waarop jarenlange gevangenisstraf staat. De demonstranten uitten hun frustratie over een systeem dat niet presteert zoals beloofd en evenmin tegemoet komt aan hun zorgen.
Tot nu toe is de reactie van de autoriteiten bescheiden. Sommige politieagenten in Shanghai gebruikten pepperspray om demonstranten weg te jagen en sommige demonstranten werden aangehouden en in een bus weggereden.
China’s uitgebreide binnenlandse veiligheidsapparaat staat er echter om bekend dat het mensen identificeert die het als onruststokers beschouwt en ze uit hun huizen haalt als weinig mensen kijken.
De politie in Shanghai sloeg, schopte en boeide ook een BBC-journalist die de protesten filmde. De autoriteiten zeiden dat ze hem voor zijn eigen bestwil arresteerden “voor het geval hij COVID uit de menigte zou vangen”, aldus de BBC in een verklaring.
“Wij vinden dit geen geloofwaardige verklaring”, aldus de verklaring.
De mogelijkheid van verdere protesten is onduidelijk, en regeringscensoren hebben het internet gecensureerd van video’s en berichten die de demonstraties ondersteunen.
De centrale overheid herhaalde ondertussen haar standpunt dat anticoronavirusmaatregelen ‘doelgericht en nauwkeurig’ moeten zijn en het leven van de mensen zo min mogelijk moeten verstoren.
Dat lijkt echter niet te worden weerspiegeld op lokaal niveau. Kaderleden dreigen hun baan te verliezen of andere straffen te krijgen als zich in hun rechtsgebied uitbraken voordoen, wat hen ertoe aanzet de meest radicale opties te kiezen.
De ongekozen regering van Xi lijkt zich niet al te veel zorgen te maken over de ontberingen die het beleid met zich meebrengt. Dit voorjaar werden miljoenen inwoners van Shanghai onder een strikte lockdown geplaatst die resulteerde in voedseltekorten, beperkte toegang tot medische zorg en harde economische pijn. Desondanks werd in oktober de machtigste functionaris van de stad, een oude loyalist van Xi, benoemd tot de nummer twee van de Communistische Partij.
De partij legt al lange tijd onderdrukkend toezicht en reisbeperkingen op aan degenen die zich het minst kunnen verzetten, met name Tibetanen en leden van moslimminderheden zoals Oeigoeren, van wie er meer dan 1 miljoen zijn opgesloten in kampen waar ze worden gedwongen hun traditionele cultuur en religie af te zweren en trouw te zweren aan Xi.
Maar bij de protesten van dit weekend waren ook veel leden van de goed opgeleide stedelijke middenklasse van de etnische meerderheid Han.
Dat is precies de bevolkingsgroep waarop de partij vertrouwt om de ongeschreven overeenkomst van na 1989 in stand te houden, waarin het publiek een autocratisch bewind en een gebrek aan burgerlijke vrijheden accepteerde in ruil voor een betere levenskwaliteit.
Maar nu de partij haar ‘zero COVID‘-beleid uitvoert, blijkt dat zij haar controle versterkt ten koste van de economie, wat betekent dat de oude regeling is afgelopen, aldus Hung Ho-fung van de Johns Hopkins University in Baltimore.
“De hele situatie weerspiegelt dat de partij en het volk proberen een nieuw evenwicht te vinden, en er zal enige instabiliteit zijn in het proces,” zegt hij.
Om uit te groeien tot iets op de schaal van de protesten van 1989 zou duidelijke verdeeldheid binnen het leiderschap nodig zijn die kan worden ingezet voor verandering, zegt Hung. Xi elimineerde dergelijke bedreigingen zo goed als volledig tijdens een partijcongres in oktober, toen hij zichzelf een nieuwe termijn gaf en het zeven leden tellende permanente comité van het Politburo vulde met loyalisten, en twee potentiële rivalen met pensioen stuurde.
“Zonder het duidelijke signaal van verdeeldheid van de partijleider, verwacht ik dat dit soort protest niet lang zal duren,” zegt Hung.
Het is ‘ondenkbaar’ dat Xi terugkrabbelt, en de partij is ervaren in het omgaan met protesten, zegt Hung.
Met zijn ‘zero COVID’-beleid, opgelegd kort nadat het coronavirus voor het eerst werd ontdekt in de centrale Chinese stad Wuhan eind 2019, is China nu het enige grote land dat nog steeds probeert alle overdracht van het virus te stoppen in plaats van ermee te leren leven.
Dat heeft China’s infectiecijfers lager gehouden dan die van de Verenigde Staten en andere grote landen, maar de publieke acceptatie van de beperkingen is dun geworden. Mensen die in sommige gebieden in quarantaine zitten, zeggen dat ze te weinig voedsel en medicijnen hebben. De regeringspartij kreeg te maken met publieke woede na de dood van twee kinderen van wie de ouders zeiden dat de antiviruscontroles hun pogingen om medische hulp te krijgen belemmerden.
En het aantal gevallen blijft stijgen, in de afgelopen week van minder dan 30.000 per dag tot 40.273 op maandag. China had aanvankelijk een sterk vaccinatieprogramma, maar dat heeft sinds de zomer aan kracht ingeboet.
De huidige protesten zijn ontstaan nadat een brand op donderdag ten minste 10 mensen het leven kostte in een flatgebouw in de stad Urumqi in het noordwesten, waar sommige bewoners al vier maanden in hun huizen opgesloten zitten. Dat leidde tot een stroom van boze vragen online over de vraag of brandweerlieden of mensen die probeerden te ontsnappen werden tegengehouden door vergrendelde deuren of andere pandbeperkingen.
China heeft volhard in het beleid ondanks kritiek van het normaal gesproken ondersteunende hoofd van de Wereldgezondheidsorganisatie, die het onhoudbaar noemde. Peking deed zijn opmerkingen af als onverantwoordelijk.
En op zondag zei Anthony Fauci, hoofd medisch adviseur van het Witte Huis, dat maatregelen zoals het sluiten van de deuren slechts tijdelijk zijn.
“Het lijkt erop dat het in China gewoon een zeer, zeer strikte buitengewone lockdown was, waarbij je mensen opsluit in het huis, maar zonder een schijnbaar eindspel”, zei Fauci op NBC’s Meet the Press.
Toch heeft Xi, een fervent nationalist, de kwestie zo ver gepolitiseerd dat het verlaten van het ‘zero COVID‘-beleid zou kunnen worden gezien als een verlies voor zijn reputatie en gezag.
“‘Zero COVID‘ moest de superioriteit van het ‘Chinese model’ aantonen, maar toonde uiteindelijk het risico aan dat wanneer autoritaire regimes fouten maken, die fouten kolossaal kunnen zijn”, aldus Andrew Nathan, een Chinese politicoloog van Columbia University die de Tiananmen Papers redigeerde, een verslag van de reactie van de regering op de protesten van 1989.
“Maar ik denk dat het regime zichzelf in een hoek heeft gedreven en niet kan toegeven. Het kan veel geweld gebruiken, en indien nodig zal het dat gebruiken,” zegt Nathan.
“Als het de macht kon behouden tegenover de pro-democratische demonstraties van 1989, dan kan het dat nu weer.”
