OPINIE
Door Arthur van Amerongen – Ik werk met Arie Pos aan twee boeken voor uitgeverij Ezo Wolf, die allebei deze zomer verschijnen. Succesvol emigreren kan je leren is een bloemlezing van Nederlanders die met veel plezier in het buitenland wonen en De Grote Foute Portugalgids schrijf ik samen met Arie.
Pos woont hier 35 jaar, en is getrouwd met een Portugese, met wie hij een prachtige dochter heeft. Veel meer native kan je niet gaan in Portugal. Eerder deze maand hebben we een waslijst van allerlei thema’s en lemma’s opgesteld voor de gids. Het deed mij deugd dat Arie net zoveel van de Portugees begreep als ik na elf jaar.
De Portugees is ondoorgrondelijk. Mensen met emigratieplannen naar mijn patrie de cœur raad ik dan ook ernstig aan alle Portugal-afleveringen van Ik Vertrek te bekijken. Klassiek natuurlijk is de stronteigenwijze kaaskop die geen woord Portugees spreekt en denkt alles op eigen kracht te kunnen, zonder bemiddelaars om zoveel mogelijk geld uit te sparen. Dat loopt altijd heerlijk af. Notarissen, makelaars, aannemers, bouwvakkers, het personeel van het gemeentehuis, het kadaster, het postkantoor, de bank en de fiscus zijn in principe niet automatisch jouw vijand, maar als je ook maar even tegenstribbelt en denkt – of nog erger – roept dat “we dat in Nederland heel anders doen, zo gaan we toch niet met elkaar om, mevrouwtje!”, heeft zijn eigen doodsvonnis getekend.
Zo ken ik een Nederlandse excentrieke dame, type Tante Pollewop, die in het gemeentehuis al haar documenten naar de ambtenaar van dienst smeet, begeleid door hevig gekrijs. Het ging haar niet snel genoeg. Nu woont ze weer in Amsterdam.
Ik heb al tien jaar een postvakje in een kneuterig postkantoortje en de chef is een beste kerel. We tutoyeren elkaar zelfs. Soms krijg ik een pakje, meestal een boek van Kluun om te recenseren, en dan moet ik mijn paspoort aan Paulo laten zien. Anders krijg ik het niet mee! Na tien jaar! Wet is wet… En toen kwam Arie met een hele goede uitleg over dit zo typische Portugese probleem, dat mensen in functie geen beslissing durven nemen en alles doorschuiven, zodat er vaak een zeer tijdrovende patstelling ontstaat. Onzekerheidsvermijding!
Arie Pos over de typisch Portugese onzekerheidsvermijding:
“Sinds ik er in 1989 kwam wonen zie ik Portugal en de Portugezen ruim 33 jaar van dicht bij bezig en probeer ik ze te begrijpen. Ik kwam al snel tot de conclusie dat ze een hersenkronkel te veel of te weinig hebben waardoor ze de wereld anders waarnemen dan ik. Veel dingen bekijken ze diametraal anders dan ik en andere buitenlanders die hier al lang wonen. Er zit systeem in en het lijkt een kwestie van mentaliteit en cultureel DNA. Een vergelijking met andere gelatiniseerde en later gekatholiseerde mediterrane landen biedt geen verklaring. In Spanje en Italïë is de Portugese kronkel voor zover ik kan zien niet aanwezig, ook al waren die landen eveneens eeuwenlange religieuze monoculturen – inclusief inquisitie –, sterk feodaal en in de twintigste eeuw politieke dictaturen.
“Portugal en de Portugezen zijn anders. Opmerkelijk algemeen is een extreem conservatisme dat lijkt gebaseerd op angst te verliezen wat je hebt. Angst voor de boze buitenwereld, angst voor het andere, nieuwe en vreemde, angst voor verandering. Veilig ben je in je eigen groep, in de eerste plaats in je familie en gezin en daarna bij je vriendenkring, je voetbalclub, je politieke partij, de vrijmetselarij of enig ander collectief tot wederzijdse ondersteuning en verdediging van je belangen. Daarbuiten wachten je oplichters, kwade invloeden en mensen die je wat je hebt afhandig willen maken.
“De sociaal psycholoog Geert Hofstede vond er een mooie term voor uit: onzekerheidsvermijding. In het model dat hij ontwierp om culturen met elkaar te vergelijken staan Griekenland, Portugal en Guatemala op eenzame hoogte op dit gebied. Nederland is een lage middenmoter. Behalve dat de mensen binnen deze culturen zich bedreigd voelen door onzekere of onbekende situaties hebben ze ook een grote behoefte aan zekerheid via wetten, regels, procedures en protocollen. Alles moet ondubbelzinnig duidelijk en vastgelegd zijn. Deze behoefte aan veilige helderheid gaat gepaard met strenge sociale leefregels en een moordende bureaucratie, die beide het conservatisme in stand houden.
“Weten wat je hebt en niet weten wat je krijgt lijkt de standaardmodus van de Portugees. Een baan bij de overheid biedt zekerheid, zoals vroeger ook het leger en de kerk bestaanszekerheid boden. Liever een slecht betaalde baan als ambtenaar, soldaat of priester dan de onzekere vrije arbeidsmarkt op. Hoewel Portugezen heel weinig fiducie in de politiek en politici hebben, zorgden de kiezers er vorig jaar januari toch voor dat de socialistische partij (PS) een absolute meerderheid kreeg.
“Ze gingen voor zekerheid na enkele jaren van een in de Portugese democratie levensgevaarlijk geacht experiment: een regering van socialisten, communisten (PCP) en Links Blok (Bloco de Esquerda). Rechts Portugal schreeuwde moord en brand en zag gruwelijke rampen gebeuren. Die bleven uit, maar de PS wist die angst wel uit te buiten om PCP en Bloco de Esquerda de schuld van een regeringscrisis te geven omdat ze de nieuwe staatsbegroting niet accepteerden. Resultaat: onzekerheid. De oplossing: massaal voor de door de socialisten gepresenteerde zekerheid kiezen.
“Het stomste wat de kiezers konden doen. Met een absolute meerderheid regeren is sinds de Anjerrevolutie van 1974 het ideaal van de PS en de sociaaldemocratische PSD – de twee grootste partijen die sindsdien steevast stuivertje wisselden als regeringspartij. Met de éénpartijdictatuur van een absolute meerderheid kan hun groep de overheidsbaantjes verdelen – ‘jobs for the boys’ – en eenzijdig het landsbeleid bepalen.
“De stabiliteit die de PS beloofde en waarop de kiezers hoopten heeft nog nooit zo veel schandalen in korte tijd opgeleverd. De ene na de andere minister en staatssecretaris uit de eigen PS-stal moest aftreden vanwege belangenverstrengeling, processen wegens corruptie en machtsmisbruik in hun eerdere loopbaan of een ontslagpremie van een half miljoen van de noodlijdende en met honderden miljoenen aan kapitaalinjecties van de Portugese belastingbetaler overeind gehouden nationale luchtvaatmaatschappij TAP. In negen maanden gingen twaalf PS-ministers en staatssecretarissen voor de bijl. De snelheidsprijs ging naar een staatssecretaris die nog geen 24 uur in functie was. Nog steeds worden de vrijgekomen plaatsen gevuld met uitsluitend ‘het eigen tafelzilver’, ofwel leden van de PS. Jobs for the boys en so much voor de stabiliteit en het kiezersvertrouwen.
“De onzekerheidsvermijding speelt op veel gebieden een belangrijke rol. Ouders betalen zich blauw aan bijlessen voor hun kinderen om goede resultaten te garanderen. Als ze geld hebben sturen ze hun oogappeltjes liever naar een peperdure privéschool of -universiteit dan naar een openbare onderwijsinstelling. Met wat extra geld koop je in de welig tierende privésector goede resultaten voor je kinders, zoals je met wat extra geld ook je rijbewijs kan kopen. Het vermijden van onzekerheid middels wetten en procedures werkt een monumentale bureaucratie in de hand.
“De overheid communiceert uitsluitend met de burger via het opsommen van wetsartikelen en ministeriële decreten. Overal heeft de burger een advocaat voor nodig en om het minste of geringste stapt hij naar de rechter, zodat de processen zich bij de rechtbanken ophopen en een zaak vele jaren kan voortslepen. Onzekerheidsvermijding kost heel veel tijd en heel veel geld. Maar Portugal en de Portugezen kunnen nu eenmaal niet zonder ‘zekerheid’.”
Artikel gaat verder na afbeelding.
Een welgemeend fijne zondag toegewenst lieve lezeressen en eventueel per ongeluk hier verzeilde zolderkamer warriors. De eerste weken zitten er op en dat is niet voor iederéén een onverdeeld pleziertje gebleken. Als ik het zo lees gaan we onzekere tijden tegemoet bij de Portugal Post. En onzekerheden, ook wel risico’s genoemd, dienen wij zoveel mogelijk te vermijden nietwaar?
Hier in Cataluña komt dit bijvoorbeeld duidelijk naar voren in het weggedrag. Op rotondes zal het jullie vast al wel eens zijn opgevallen dat vele chauffeurs, zo niet de meesten, de gehele rotonde in de buitenste baan ‘nemen’. Dit is om het risico te vermijden dat ze de rotonde niet kunnen verlaten omdat er iemand in de buitenste baan zit die die uitrit niet neemt. En ook niet netjes afremt om je voor te laten, sterker, met wilde gebaren duidelijk maakt dat je niet moet denken dat je ook maar enig recht hebt op het verlaten van de rotonde. Had je maar niet in de binnenste baan moeten gaan rijden cabrón!
Dit weet de gebruiker omdat hij/zij/het zelf op dezelfde manier redeneert. Elke Catalaan heeft voorrang, overal en altijd. En dáárom kan je maar beter vermijden in een situatie terecht te komen waarin hij zijn voorrang ook kan nemen. Als guíri (Noord-Europese allochtoon) kan je die slag nooit winnen. Begin er dus vooral niet aan tot je de lokale gebarentaal volledig meester bent.
Op de autopista’s is het niet heel erg anders. Een vrachtwagen in de rechterbaan, ook al is hij nog drie kilometer verwijderd, is een reden voor de gemiddelde Catalaanse weggebruiker om ‘alvast’ naar de middelste baan te verkassen. In de praktijk betekent dit dat tachtig procent van de personenauto’s permanent in de middelste baan rijdt. Dit om te voorkomen dat tegen de tijd dat het in te halen voertuig bijna is bereikt het invoegen ondertussen onmogelijk is geworden omdat de Catalanen die daar rijden vijf kilometer eerder besloten dat er mogelijk ingehaald zou moeten wordenen tegelijkertijd het risico willen vermijden in de middenvangrail terecht te komen en dus weigeren eventjes naar links uit te wijken. De angst voor de linkerbaan zit bij sommigen zo diep dat ze liever achter een vehikel blijven hangen, zelfs remmen, in de middelste baan terwijl dat dus precies de reden is waarom ze níet in de réchter baan willen rijden. Onnavolgbare logica.
Maar waarom dan weer die angst voor de middenberm? Die is weer vanwege het volksdeel dat graag wèl risico’s neemt en dat regelmatig op onverantwoorde wijze ook daadwerkelijk doet. Snelheden van over de tweehonderd kilometer per uur zijn absoluut geen uitzondering. Een gedeelte van mijn streekgenoten heeft bij de rijlessen klaarblijkelijk geleerd dat die ronde borden met een rode rand in zwarte cijfers de minimaal geadviseerde snelheid weergeven. En soms komen die twee werelden bij elkaar. Met duizelingwekkende snelheid. En vrijwel altijd zal je zien dat de onzekerheidsvermijder de plátano fríto is.
Wat dan weer wel een beetje raar is is dat diezelfde vermijders op andere terreinen wel weer idiote risico’s nemen. Fikkie stoken met harde wind terwijl het al maanden niet geregend heeft en vlakbij het dorre onkruid metershoog staat. Als je ze op het gevaar wijst volgt meestal een ‘No te preocupes, no pasa nada. Oké doei.
Banden zonder profiel terwijl het regent? ‘Voy con cuidado’. Caravan zonder eigen kenteken? In de papieren staat een eigen gewicht van 749 kilo, dus niet kentekenplichtig. Laadvermogen? Vijfhonderd gram! Maar als Juán con el Gorro naar de camping gaat zit er wel een complete tuinset in, de barbecue, luchtbedjes voor de kinderen voor in zee, tentje voor de oudste enzovoorts.
U kampeert zelf dus weet beter dan ik wat er je er allemaal mee moet. En dat hok dan trekken met een auto die maximaal negenhonderd kilo aan de trekhaak mag hebben.
Onzekerheid vermijden? Dat gevoel heb ik niet altijd.
Zeker niet waar het de politiek betreft. De club van Carles Puigdemont bijvoorbeeld, heeft enorme risico’s genomen door een steekpenningencircus op te zetten dat in elk Noord-Europees land tot lange gevangenisstraffen zou hebben geleid. Vervolgens het risico van een van staatswege uitdrukkelijk niet toegestaan referendum en het uitroepen, eenzijdig, van een republiek zonder de daadwerkelijke steun van de bevolking. Enorme risico’s. Zou je zeggen.
Maar in de wetenschap dat hij zijn leven lang zijn salaris behoudt, plus een kantoor met assistent op kosten van de staat, lijkt die onzekerheid ineens niet zo groot meer. Wettelijk vermeden. En nu is de door enkele afscheidingspartijen gegijzelde centrale regering van Spanje bezig wat wetten dusdanig aan te passen dat Puigie met een gerust hart terug kan komen om verder onrust te stoken. En dát risico neemt de Spaanse Rutte, Pedro Sánchez graag voor lief om aan de macht te kunnen blijven. En met het regeringsvliegtuig zijn gezinnetje mee op vakantie te nemen. Immers, wat kan hem gebeuren?
De in dit artikel geuite meningen en standpunten zijn die van de auteur en weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs de meningen of standpunten van TPO.
