MOSKOU, 12 juli (Reuters) – Rusland vervalt in absurditeit en onderdrukking, vergelijkbaar met het Leonid Brezjnev-tijdperk van de Sovjet-Unie, vertelde Oleg Orlov, een van de meest gerespecteerde mensenrechtenactivisten van Rusland, aan Reuters.
Orlov, 70 jaar, staat in Rusland terecht voor artikelen die hij vorig jaar publiceerde waarin hij Rusland afschilderde als een “fascistische” staat die uit is op wraak voor de vermeende vernederingen van de ineenstorting van de Sovjet-Unie in 1991. Hem hangt tot drie jaar gevangenisstraf boven het hoofd.
Een van de leiders van de Memorial-rechtengroep, die in 2022 een deel van de Nobelprijs voor de Vrede won, een jaar nadat hij in Rusland werd verboden en ontbonden, stond Orlov achter zijn artikelen en beschreef Rusland als een land dat in de greep is van de demonen van de geschiedenis.
“Rusland gaat achteruit,” vertelde Orlov aan Reuters in zijn flat in Moskou bij een glas van de traditionele gefermenteerde kvas. “We hebben het communistische totalitarisme verlaten, maar zijn nu teruggekeerd naar een ander soort totalitarisme. Ik noem het fascisme.”
“Wat er nu in Rusland gebeurt, is absurd,” zei hij toen hem gevraagd werd naar de mislukte muiterij van Wagner-huurlingen op 24 juni en het feit dat de muiters blijkbaar niet gestraft werden, terwijl hij vervolgd werd voor het publiceren van een artikel.
De toekomst van Rusland, zei hij, zou beslist worden op het slagveld in Oekraïne, hoewel hij betreurde dat Rusland een historische kans had gemist om zijn plaats tussen de machten van de 21e eeuw in te nemen.
“Als dit regime lang standhoudt, dan zal Rusland een lang, langzaam verval tegemoet gaan, met een achterstand op de hele wereld,” zei Orlov. “Rusland is al ergens uit de 21e eeuw gegooid, niet eens in de 20e maar in de 19e eeuw.”
Orlov, een bioloog die als Sovjet-dissident licht probeerde te werpen op de oorlog in Afghanistan van 1979-1989 en de opkomst van de Poolse Solidariteitsbeweging, zei dat hij niet in revolutie geloofde, maar dat als Poetins opvolgers uit zijn entourage zouden komen, er nooit echte hervorming zou komen.
“Wat Rusland waarschijnlijk te wachten staat, is een langzame verrotting,” zei hij, eraan toevoegend dat Rusland een grote kans had gemist om te hervormen toen de Koude Oorlog eindigde.
Hij zei dat het begin van de jaren 90 een periode was van intense strijd en ontberingen voor het Russische volk, maar hij herinnerde zich de jaren als “een tijd van verandering en hoop en kansen”.
De hoop van wat hij de revolutie van 1991 noemde, begon zich te ontrafelen, zei hij, tijdens de Eerste Tsjetsjeense Oorlog (1994-1996) en vervolgens na de opkomst van Vladimir Poetin aan de top in 1999 te midden van de Tweede Tsjetsjeense Oorlog (1999-2009).
“Voor Poetin is oorlog zijn politieke technologie,” zei Orlov. “Poetin is een man van oorlog.”
Het huidige Russische niveau van repressie, zei hij, kan vergeleken worden met het Brezjnev-tijdperk van de Sovjet-Unie na de arrestatie van de schrijvers Andrej Sinyavski en Joeli Daniel in 1965.
“Dit is de Brezjnev-periode,” zei Orlov. “De staat bemoeit zich met alles: niet alleen met politiek, niet alleen met openbare activiteiten, niet alleen is de economie volledig ondergeschikt aan de staat, maar ook met cultuur en zelfs met het privéleven.”
Poetin heeft zich herhaaldelijk opgeworpen als een Russische leider die een einde heeft gemaakt aan het tumult van de jaren ’90 en die in opstand is gekomen tegen een arrogant Westen dat volgens hem de Russische belangen aan zijn laars lapt en herhaaldelijk plannen heeft beraamd om Rusland op te splitsen.
Voorstanders van Poetin doen campagnevoerders zoals Orlov af als onpatriottische dissidenten uit het Sovjettijdperk die in de zak van het Westen zitten en die het trauma van de ineenstorting van de Sovjet-Unie, die werd gekenmerkt door corruptie, armoede en verval, niet begrijpen.
Toen Orlov naar een dergelijke kritiek werd gevraagd, zei hij: “Als ze denken dat ik en mijn gelijkgestemden niemand vertegenwoordigen, waarom is zo’n enorme machine van de staat dan gericht op onze onderdrukking?”
Gevraagd of zijn kritiek onpatriottisch was, wees Orlov, verwijzend naar Aleksandr Solzjenitsyn’s De Goelag Archipel, erop dat militaire nederlagen een belangrijke rol hebben gespeeld in het aansturen van hervormingen en ontwikkeling in de Russische geschiedenis.
“Ik weet dat ik niet zal worden vrijgesproken,” zei Orlov over zijn proces. “Maar welke optie heb ik: Moet ik om vergiffenis vragen, huilen en beloven dat ik het nooit meer zal doen? Dat zal ik niet doen.”
Hij liet Reuters de pro-oorlog graffiti zien die op de voordeur van zijn flat stond, waaronder een gigantische ‘Z’ – een symbool van de oorlog.
Dus wat zal een 70-jarige doen als hij naar een Russische gevangenis wordt gestuurd?
“Ik zal gaan zitten en proberen te overleven in zeer moeilijke omstandigheden,” zei Orlov. Op de vraag wat hij zou kunnen lezen, zei hij dat hij William Faulkner zou lezen en zeker De gebroeders Karamazov van Fjodor Dostojevski.
De vrouw van Orlov, Tatiana, vertelde aan Reuters dat ze zich grote zorgen maakte over het vooruitzicht dat hij naar de gevangenis zou gaan.
“Maar ik moet doorgaan zodat ik hem kan steunen.”
