RIO DE JANEIRO, 28 december (Reuters) – Bijna twee weken nadat Luiz Inacio Lula da Silva president Jair Bolsonaro versloeg in de meest beladen verkiezingen van Brazilië sinds een generatie, arriveerde Milton Baldin in de hoofdstad Brasilia om te proberen de uitslag ongedaan te maken.
Baldin, een kleine ondernemer uit het diepe binnenland van Brazilië, sloot zich aan bij duizenden hardcore Bolsonaro-aanhangers die een kampement hadden opgezet buiten het hoofdkwartier van het leger, van waaruit zij het leger aanspoorden een staatsgreep te plegen.
Artikel gaat verder na afbeelding.
Aanhangers van de Braziliaanse president Jair Bolsonaro komen in botsing met de politie en steken verschillende voertuigen in brand en proberen naar verluidt het hoofdkwartier van de federale politie te bestormen in Brasilia, Brazilië, maandag 12 december 2022. (AP Photo/Eraldo Peres)
Op 26 november stond Baldin op het podium van het kamp en deed een oproep aan wapenbezitters in heel Brazilië, een groep die sinds Bolsonaro in 2019 begon met het versoepelen van de wapenwetgeving is gegroeid tot bijna een miljoen mensen. Hij vroeg hen om samen met hem in Brasilia te protesteren tegen Lula’s verkiezingscertificering.
“Kom hier en toon je aanwezigheid,” zei Baldin, eraan toevoegend dat de geel-groene vlag van Brazilië “misschien wel rood wordt – maar met mijn bloed.”
Baldins strijdkreet leidde tot een reeks gebeurtenissen in en rond het kamp die enkele dagen later culmineerden in een gewelddadige menigte Bolsonaristen die op 12 december het hoofdkwartier van de federale politie probeerden binnen te dringen, volgens meer dan een dozijn kampbewoners, familieleden en politiemensen die door Reuters zijn geïnterviewd, en volgens niet eerder gerapporteerde documenten van het Hooggerechtshof, dat toezicht houdt op verzegelde onderzoeken naar de Braziliaanse protesten na de verkiezingen.
Baldins reis – van het slaperige agrarische hart van het land naar een hoofdrolspeler in een gewapende volksbeweging die ervan wordt beschuldigd de democratie te ondermijnen – is tekenend voor een bredere radicalisering in Brazilië onder Bolsonaro waarmee Lula te maken krijgt als hij op 1 januari aantreedt.
Een paar dagen na zijn toespraak werd Baldin in het kamp gearresteerd op bevel van Alexandre de Moraes, rechter bij het Hooggerechtshof, die de leiding heeft gehad over omstreden onderzoeken naar Bolsonaro en zijn bondgenoten. Baldin wordt verdacht van pogingen om de democratische staat met geweld omver te werpen en een paramilitaire macht op te richten.
Levi de Andrade, de advocaat van Baldin, vertelt Reuters dat zijn cliënt slechts opkwam voor de rechten van legale wapenbezitters in Brazilië.
Baldins detentie leidde tot angst onder de kampbewoners, die volgens demonstranten en politie dachten dat Bolsonaro en het leger hen zouden beschermen tegen het Hooggerechtshof.
Maar een week later, nadat Moraes de arrestatie had bevolen van een tweede kampbewoner die de overwinning van Lula in twijfel had getrokken, de inheemse leider Jose Acacio Serere Xavante, was hun aanvankelijke angst omgeslagen in woede, wat leidde tot een gewelddadige razzia die de binnenstad van Brasilia bezaaide met uitgebrande bussen en auto’s.
Artikel gaat verder na afbeelding.
Aanhangers van aftredend president Jair Bolsonaro tonen een poster met een boodschap waarin wordt gevraagd om militair ingrijpen, tijdens een protest tegen de uitslag van de presidentsverkiezingen in oktober, voor het hoofdkwartier van het leger in Brasilia, Brazilië, woensdag 21 december 2022. (AP Photo/Eraldo Peres)
“Met de arrestatie van Baldin was er een gevoel van kwetsbaarheid. Veel mensen beseften dat dit geen veilige plek was,” zegt Lucas Mello, een 22-jarige TikToker die sinds 5 december in het kamp woont. “Met de Indiaan, Serere, was het geen angst. Het was woede.”
Drie dagen na de rellen liet Moraes Baldin vrij, stuurde hem naar huis met een enkelband en verbood hem met de media te praten. Moraes zei dat er een duidelijk verband was tussen zijn oproep en de daaropvolgende razzia.
“De zwaar gewelddadige protesten vonden plaats in precies dezelfde context die de tijdelijke arrestatie van Milton Baldin motiveerde,” schreef Moraes in zijn verzegelde vonnis. “Dat wil zeggen, de criminele en couperende ontevredenheid over de resultaten van de algemene verkiezingen van 2022.”
De rellen van 12 december waren het begin van een dreigende nieuwe wending in en rond het kamp.
Twee weken later vond de politie een bom bij het vliegveld van Brasilia en arresteerde George Washington Sousa, die bekende het apparaat te hebben gemaakt en samen met andere kampbewoners een plan te hebben gesmeed om het te laten ontploffen.
Sousa, die naar het kamp reed met acht vuurwapens, 1000 kogels en vijf staven dynamiet in zijn kofferbak, zei dat hij hoopte dat de bom “een militaire interventie zou uitlokken om de installatie van het communisme in Brazilië te voorkomen”.
Baldins reis naar Brasilia was al jaren aan de gang.
Hij stemde twee keer voor Lula tijdens diens presidentschap van 2003-10 en steunde ook diens opvolger Dilma Rousseff, maar raakte ontgoocheld door de corruptie en het economisch wanbeleid van links, vertelt Baldins vrouw, Adelia Silva, aan Reuters.
Tegen 2018, toen Lula werd opgesloten wegens diefstal, stond het echtpaar steeds meer open voor Bolsonaro, een nationalistische ontregelaar die dat jaar werd verkozen met de belofte om de agro-industrie, de dominante industrie in hun thuisstaat Mato Grosso, een impuls te geven.
De jaren van Bolsonaro waren goed voor de Baldins.
Een bloeiende landbouwsector stimuleerde Miltons bedrijf in zware machines, waardoor hij voor zichzelf en zijn vrouw twee nieuwe auto’s kon kopen. Silva zei dat hij ook een geregistreerd wapenbezitter werd en twee pistolen kocht die hij gebruikte voor wedstrijden in een plaatselijke schietclub.
Hij bleef op de hoogte van het nieuws via pro-Bolsonaro Youtube-kanalen, waarvan sommige door federale rechtbanken op de korrel zijn genomen omdat ze desinformatie over de verkiezingen zouden verspreiden.
De president heeft zonder bewijs gesuggereerd dat het elektronische stemsysteem van Brazilië fraudegevoelig is. Velen in Mato Grosso, een bastion van Bolsonaro-aanhangers, geloofden hem.
“De verkiezingen waren niet duidelijk,” zegt Baldins vrouw. “We wilden gewoon transparantie.”
Na de overwinning van Lula werd de woonplaats van de Baldins, Sinop, een nationaal epicentrum van onenigheid, met truckers die een cruciale graanexportweg blokkeerden. Baldin sloot zich aan bij een kamp in het voetbalstadion van de stad voordat hij op 10 november naar Brazilië vertrok, waar hij zijn tent opzette met andere “patriotten” uit Sinop.
Xavante, een inheemse leider en evangelische dominee, komt ook uit Mato Grosso. Het was onduidelijk of hij en Baldin elkaars pad kruisten in het kamp in Brasilia, dat in omvang varieert van 2000 tot 20.000 mensen, maar de laatste dagen is uitgedund.
Artikel gaat verder na afbeelding.
De Braziliaanse president Jair Bolsonaro, midden, poseert voor een selfie met een supporter terwijl hij campagne voert voor herverkiezing in de plattelandsarbeidersnederzetting Nieuw Jeruzalem, in Brasilia, Brazilië, op 24 oktober 2022. (AP Photo/Eraldo Peres)
“Lula zal niet worden ingehuldigd (op 1 januari),” benadrukte Xavante tijdens een protest.
Hoewel de strijdkrachten een prominente rol speelden in de regering van Bolsonaro, hebben ze oproepen tot een staatsgreep genegeerd.
Toch steunden sommige legerofficieren stilletjes de demonstranten, volgens Oswaldo Eustáquio, een bewoner van het kamp, en volgens een federale agent met kennis van zaken.
De demonstranten mochten douchen in het gebouw van POUPEX, een militaire hypotheekverstrekker wiens hoofdkantoor zich op het terrein van het legerhoofdkwartier bevindt, aldus Eustáquio, die het kamp verliet uit angst dat ook hij zou worden gearresteerd.
POUPEX zei dat er geen “vreemden” gebruik hadden gemaakt van de interne douches. Het leger zei niet op de hoogte te zijn van dergelijke acties, waarvoor geen institutionele steun bestaat.
Baldins toespraak bracht hem in conflict met Moraes, die zijn tijdelijke arrestatiebevel ondertekende.
De undercover politie heeft drie dagen lang het kamp doorzocht voordat ze Baldin identificeerden in de Sinop afdeling, zei de federale agent, en hem arresteerden na het vallen van de avond op 6 december. Ze kwamen in burger binnen, voegde de agent eraan toe, anders “zou er oorlog zijn geweest”.
Baldin vertelde de politie dat hij “bang was dat hij zijn vuurwapens zou moeten inleveren als gevolg van de wil van de nieuwe regering”; het was niet zijn bedoeling geweest Lula te bedreigen, noch hem te verhinderen zijn ambt uit te oefenen. Hij zei dat hij “weinig onderwijs had genoten” en sinds zijn pubertijd had gewerkt.
De arrestatie van Baldin zette het kamp op scherp.
“Het was heel symbolisch,” zei de federale agent, toen het plaatsvond buiten het hoofdkwartier van het leger: “een bolwerk waar ze dachten dat ze onaantastbaar waren.”
Het voedde ook de wrok tegen Moraes bij de aanhangers van Bolsonaro.
Door de onderzoeken van de kruisvaarder zijn bondgenoten van de president gevangen gezet. Hij heeft ook toezicht gehouden op de sociale media door de toegang tot Telegram tijdelijk op te schorten en door platforms te beboeten die frauduleuze inhoud niet verwijderen.
Bolsonaristen beschouwen Moraes als een ongekozen despoot die het vrije woord heeft gecensureerd en de uitvoerende macht van de president met voeten treedt. “Hij denkt dat hij Brazilië bezit,” zegt Mello, de TikToker.
Het kantoor van Moraes reageerde niet op een verzoek om commentaar. De rechter heeft zijn acties verdedigd als noodzakelijke stappen om de Braziliaanse democratie te beschermen.
Op 9 december verbrak Bolsonaro weken van stilzwijgen na de verkiezingen met een dubbelzinnige boodschap die velen zagen als aanmoediging voor zijn protesterende aanhangers. “We zullen winnen,” vertelde hij hen.
Artikel gaat verder na afbeelding.
Aanhangers van aftredend president Jair Bolsonaro tonen spandoeken met een boodschap in het Portugees “S.O.S Armed Forces”, in Brasilia, Brazilië, maandag 26 dec. 2022. (AP Photo/Eraldo Peres)
Drie dagen later werd Xavante op verzoek van Moraes gearresteerd wegens vermeende antidemocratische bedreigingen.
Zijn detentie was een kantelpunt.
“Er was verontwaardiging, woede,” zegt voormalig kampbewoner Eustáquio, die nu ook een door Moraes ondertekend arrestatiebevel heeft.
Xavante’s volgelingen achtervolgden het politievoertuig dat hem vervoerde naar het hoofdkwartier van de politie. Anderen uit het kamp, waaronder bommenlegger Sousa, sloten zich al snel bij hen aan en samen probeerden ze het gebouw binnen te dringen.
De advocaat van Xavante, Jessica Tavares, zegt dat haar cliënt door anderen was opgehitst en spijt heeft van zijn acties.
