BERLIJN (AP) – Bijna vier jaar geleden werd de populistisch-rechtse Oostenrijkse Vrijheidspartij (FPÖ) uit de nationale coalitieregering gezet vanwege een groot corruptieschandaal, en de kiezers straften haar bij de stembusgang.
Maar de bijna dubbelcijferige winst van de partij bij de regionale verkiezingen van zondag in de provincie Neder-Oostenrijk bevestigde een politieke trend op nationaal niveau. In de afgelopen maanden heeft de Vrijheidspartij haar vroegere dynamiek herwonnen en is volgens recente peilingen nu de sterkste partij in het kleine Alpenland.
In Neder-Oostenrijk won zij 24,2% van de stemmen, 9,4 procentpunten meer dan bij de laatste verkiezingen op deelstaatniveau in 2018. De conservatieve Volkspartij (ÖVP), die de nationale regering leidt, verloor haar lang gekoesterde absolute meerderheid in de regio en daalde met 9,7 procentpunten tot 39,9%.
Op nationaal niveau is de groei van de Vrijheidspartij nog groter. De partij voert sinds dit najaar de nationale opiniepeilingen aan, met een gemiddelde van ongeveer 27% in de meeste peilingen, vóór de centrumlinkse sociaal-democraten met ongeveer 25% en de Volkspartij met ongeveer 21%.
De in de jaren 1950 opgerichte Vrijheidspartij werd in de naoorlogse periode geleid door voormalige nazi’s. Onder haar charismatische voormalige leider, Joerg Haider, nam zij in de jaren tachtig de populistische, nativistische rechtse retoriek over waar zij nu bekend om staat. De partij werd één van de eerste en meest succesvolle populistische rechtse partijen in Europa en heeft twee keer deel uitgemaakt van de Oostenrijkse regeringscoalitie, begin jaren 2000 en van 2017 tot 2019.
Artikel gaat verder na afbeelding.
AP Photo/Ronald Zak.
Volgens deskundigen heeft de partij deze winst geboekt door haar populistische, op Oostenrijk gerichte retoriek toe te passen op de verschillende crises die Europa de afgelopen maanden en jaren hebben getroffen. De leiders bekritiseren de sancties van de Europese Unie tegen Rusland, benadrukken het effect van inflatie en stijgende energieprijzen, staan sceptisch tegenover vaccins en het gevoerde Covid-19-beleid en nemen harde standpunten in over migratie.
“Je hebt twee kwesties waarin de Vrijheidspartij zich onderscheidt van alle andere partijen: het coronavirus en de oorlog in Oekraïne,” aldus Laurenz Ennser-Jedenastik, politicoloog aan de Universiteit van Wenen. “En dan is er nog de terugkeer van de migratiekwestie, waar de Vrijheidspartij ook het gunstigst gepositioneerd is om alle vruchten te plukken.””
“Ik denk dat dit alle ingrediënten zijn voor een vrij goed verkiezingsresultaat,” voegde hij eraan toe.
De partij heeft ook geprofiteerd van de problemen van de andere grote Oostenrijkse partijen. Met name de regerende Volkspartij is verwikkeld in een langdurig corruptieschandaal, waardoor de problemen van de Vrijheidspartij met smeergeld uit het verleden minder opvallen.
“De Vrijheidspartij gaat altijd vooruit of bereikt grotere groepen kiezers als er een thematisch en persoonlijkheidsvacuüm is in de twee traditionele partijen, de Volkspartij en de sociaaldemocraten”, aldus Peter Hajek, een in Wenen gevestigde opiniepeiler.
In 2017 won de Vrijheidspartij bijna 26% bij de parlementsverkiezingen en werd zij de junior regeringspartner van de Volkspartij onder toenmalig bondskanselier Sebastian Kurz.
Artikel gaat verder na afbeelding.
AP Photo/Ronald Zak.
Maar in mei 2019 doken geheime video-opnames op van de leider van de Vrijheidspartij die een vermeende Russische investeerder gunsten leek aan te bieden in een villa op het Spaanse eiland Ibiza. De zogenaamde ‘Ibiza-affaire‘ bracht de regeringscoalitie ten val en leidde tot verkiezingen waarbij de Vrijheidspartij terugviel tot 16%.
Daarna vormde de Volkspartij een coalitie met de Groenen, een regering die sinds begin 2020 aan de macht is.
Sindsdien heeft de Vrijheidspartij echter met haar retoriek over de pandemie, Oekraïne en migratie een beroep gedaan op degenen die haar in het verleden steunden, en langzaam maar zeker haar vroegere positie in de peilingen heroverd.
Bovendien hebben de aanhoudende beschuldigingen van corruptie binnen de regerende Volkspartij veel kiezers die eerder van de partij waren, teruggebracht naar de Vrijheidspartij.
In 2021 trad Kurz af nadat hij centraal kwam te staan in een corruptieonderzoek. Sindsdien hebben onderzoekers een gestage stroom onthullingen gedaan over Kurz en zijn naaste medewerkers, wat het imago van kanselier Karl Nehammer en de rest van de Volkspartij blijft schaden.
Artikel gaat verder na afbeelding.
De voorzitter van de Oostenrijkse Vrijheidspartij, Herbert Kickl, spreekt tijdens een protestbijeenkomst tegen maatregelen ter bestrijding van de coronavirus pandemie in Wenen, Oostenrijk, zaterdag 11 dec. 2021. AP Photo/Florian Schroetter.
“Nu zijn er kiezers uit het conservatieve kamp die teleurgesteld zijn omdat ze zich verraden voelen door de Volkspartij”, aldus Hajek.
De eigen schandalen van de Vrijheidspartij leken de kiezers in Neder-Oostenrijk zondag niet te deren. Haar topkandidaat, Udo Landbauer, had in 2018 zijn functie neergelegd vanwege zijn banden met een extreem-rechtse broederschap die een antisemitisch liedboek gebruikte.
Of de partij haar huidige kracht kan behouden tot de volgende verkiezingen in Oostenrijk, die momenteel gepland zijn voor 2024, valt nog te bezien. Zo ja, dan kan zij zich aansluiten bij andere populistisch-rechtse partijen in Europa, waaronder de Broeders van Italië en de Zweedse Democraten, om meer invloed te verwerven – of, in het geval van de Vrijheidspartij, te herwinnen.
Volgens Hajek, de Oostenrijkse Maurice de Hond, voelt de positie van de Vrijheidspartij als de laatste herhaling van een verkiezingspatroon voor de partij: “Het gebeurt elke 10 of 15 jaar: de opkomst van de Vrijheidspartij, de piek, de val; de opkomst, de piek, de val,” zegt hij. “Het is altijd hetzelfde.”
